پژوهش های قرآن و حدیث
مرور بر اساس
مجموعه‌های این پایگاه
ارسال های اخیر
-
معناشناسی واژه «علم» در قرآن با تأکید بر روابط همنشینی و جانشینی
(دانشگاه تهران, 2025-02-19)واژه «علم» به صورت مصدر 74 بار در قرآن آمده‌است. با این همه، در مواردی پرشمار، مفسران به بیان معنای آن نپرداخته یا معناهایی ناسازگار با سیاق آیات، یا متفاوت در ساخت‌های مشابه برای آن آورده‌اند؛ در مواردی بسیار نیز صرفاً ...
-
تحلیل و ارزیابی نقش و کارکرد قاعدۀ لطف در روش کلامی تفاسیر عدلیه در قرن ششم
(دانشگاه تهران, 2025-02-19)قاعده لطف از قواعد مهم کلام عدلیه به شمار می‌رود که اثبات بخشی از آموزه‌ها و عقاید دینی خود را از آن وام می‌گیرد. از جمله آنها می‌توان به وجوب تکالیف دینی، ضرورت بعثت انبیا، عصمت آنان، وجوب نصب امام و … اشاره کرد. نوشتار ...
-
کاوشی پیرامون انگارۀ معراج پیامبر (ص) در سدۀ دوّم و سوّم قمری
(دانشگاه تهران, 2025-02-19)یافتن نخستین نگاه‌ها به مباحث مورد اجماع مسلمانان از جمله معراج پیامبر (ص) همواره ارزشمند است، چرا که کمک می‌نماید تا با بازسازی لایه‌های تاریخی و مقایسه تطوّر دیدگاه در گذر زمان به درکی عمیق‌تر از تحوّلات فکری مسلمانان ...
-
پدیدارشناسی تفسیر قرآن کریم تحلیلِ مقولۀ تاریخمندی تفسیر قرآن با تأکید بر رویکرد هستی‌‌شناسی هایدگر
(دانشگاه تهران, 2025-02-19)یکی از موضوعات بنیادین در حوزۀ تفسیر قرآن، بحث «تاریخمندیِ تفسیر» قرآن است. اندیشمندان اسلامی در سال‌های اخیر، مسألۀ «تاریخمندی قرآن» را مورد توجه قرار داده‌اند. وجه ناگفته‌ای که در کلام پیروان نظریۀ تاریخمندی قرآن قابل ...
-
بررسی سندی و متنی حدیث سهل خراسانی دربارۀ یاری امام (ع)
(دانشگاه تهران, 2025-02-19)حدیث خراسانی یا «شیعۀ تنوری» از جمله روایات مشهوری است که در متون روایی و تاریخی از معجزات امام صادق (ع) به شمار آمده‌است. شاید شهرت این روایت موجب گردیده که تا کنون سنجش و ارزیابی مشخصی درباره صحت سندی و متنی آن انجام ...
-
رهیافتی تاریخی به عبارت «حائک بن حائک» در خطبه 19 نهج البلاغه
(دانشگاه تهران, 2025-02-19)واژه حائک در خطبۀ 19 نهج البلاغه خطاب به اشعث بن قیس به کار رفته‌است. این واژه از نظر لغوی دربردارنده معانی مختلفی از جمله ضمیمه کردن چیزی به چیز دیگر، بافندگی پارچه، راه رفتن با تکبر و ناز و معنای مجازی جمله‌سازی و شعر ...
-
رسم‌الخط و قرائت نسخۀ عرب 1572a-328c
(دانشگاه تهران, 2025-02-19)قرآن کریم، به‌عنوان مهم‌ترین متن مقدس در اسلام، همواره محور اصلی مطالعات قرآنی و دینی بوده‌است. از زمان نزول این کتاب الهی تا به امروز، نسخه‌های متعددی از آن در مناطق مختلف جهان اسلام کتابت و ثبت شده‌اند. این نسخه‌های خطی ...
-
نقش اسباب نزول در فهم و ترجمۀ قرآن مطالعۀ موردی سورۀ بقره
(دانشگاه تهران, 2025-02-19)از‌جمله قرائن مؤثر در فهم و ترجمۀ قرآن-به ویژه تبیین مصداق هر آیه و رفع ابهام از ظواهر آیات، اسباب نزول معتبری هستند که غفلت از آنها، گاه موجب بروز اختلافات و اشتباهات فاحش در برخی ترجمه‌های قرآن شده‌است؛ از این‌رو، به ...
-
تحلیل گفتمان سورۀ یوسف (ع) با تأکید بر واژۀ تأویل بر اساس الگوی نورمن فرکلاف
(دانشگاه تهران, 2025-02-19)تحلیل مفاهیم قرآنی راهی به درک صحیح آیات قرآن است، در پژوهش حاضر با توجه به بسامد تکرار واژه تأویل در سورۀ یوسف، با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی این واژه بر پایۀ رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف پرداخته شده تا با توجه به ...
-
کلمه«مِثل» در قرآن و آیات تحدّی آن
(دانشگاه تهران, 2025-02-19)«مِثل» ماده‌ای نسبتا پربسآمد در قرآن کریم است. بسیاری از واژه‌شناسان آن را به یک دید نگریسته‌اند؛ عالمان علوم قرآن در علم إعجاز و تحدی قرآن به جنبه‌های معنای آن کمتر توجه داشته‌اند؛ این امر موجب برداشت‌های غیر دقیق از آن ...
-
واکاوی نقل‌های هشام بن سالم از امام صادق (ع) با توجه به سبک دفاتر حدیثی او
(دانشگاه تهران, 2025-02-19)هشام بن سالم از محدثین و متکلمین جلیل‌القدر شیعه در قرن دوم است که نزدیک به هزار روایت، از او به ما رسیده‌است. در میراث او، منفرداتی به چشم می‌خورد که شامل مضمونی پر اشکال یا نامقبول یا هم‌سو با گفتمان‌های متأخر عامه یا ...
-
بازپژوهی مفهوم عبارت قرآنی «وَ ذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیهِ …» و نقد برداشت‌های تفسیری از آن
(دانشگاه تهران, 2025-02-19)بررسی و نقد برداشت‌های تفسیری از قرآن کریم ضرورتی انکارناپذیر و حرکتی در جهت فهم مراد جدی خداوند متعال در قرآن کریم است. بیان سرگذشت حضرت یونس (ع) یکی از قصص قرآنی است که مفسران برداشت‌های تفسیری متفاوتی از آن به دست ...
-
تأثیر قرائت ابن‌مسعود بر شکل‌گیری و تثبیت ایده «واو مقحمة» در میان نحویان کوفه
(دانشگاه تهران, 2024-08-22)مطالعۀ مصاحف و قرائات غیر رسمی قرآن، اکنون، نه تنها برای شناخت تاریخ جمع قرآن، بلکه برای شناخت چگونگی شکل‌گیری قرائات و آرای نحوی حول آنها ضرورتی بایسته دارد و در این راستا مصحف و قرائت ابن‌مسعود، حائز توجهی دوچندان است. ...
-
نقد نظریۀ امیرمعزی درباره تحریف قرآن
(دانشگاه تهران, 2024-08-22)در فصل بیستم از جلد اولِ «قرآن مورخان»، محمدعلی امیرمعزی رابطۀ تشیّع و قرآن را بررسی کرده و با ارائۀ شواهدی، معتقد است که تشیّع نخستین، به صورت گسترده‌ای قائل به تحریف لفظی قرآن بوده‌‌اند. وی احتمال می‌دهد که نسخۀ رسمی ...
-
تکامل و بازآفرینی اوصاف و افعال ابراهیم خلیل (ع) در شخصیت حضرت خاتم‌الانبیاء (ص)
(دانشگاه تهران, 2024-08-22)با سیر در تاریخ نبوت و رسالت، اموری را می‌یابیم که با حضرت ابراهیم علیه‌السلام شروع شده‌اند، اما بروز و استمرار مشهودی از اغلب آنها در رسالت‌های قبل و بعد از وی به دلایلی همچون کتمان و تحریف و گاه شرایط زمانی و مکانی برخی ...
-
جستاری در «راسخان در علم» در قرآن کریم
(دانشگاه تهران, 2024-08-22)«راسخان در علم» تعبیری قرآنی با کاربردی اندک ولی بسیار مهم است. بازیابی معنای این عبارت و بازشناسی آن در دو کاربرد قرآنی و مباحث مرتبط، هم‌چنان نیاز به پژوهش دارد. با بررسی سخن واژه‌شناسان و فرهنگ‌نگاران واژه‌های قرآنی، ...
-
بازشناخت کارکرد قرینه‌های لفظی در فهم حدیث از دیدگاه شیخ انصاری
(دانشگاه تهران, 2024-08-22)حدیث، زمانی می‌تواند مورد استناد قرار گیرد که با نقد و ارزیابی، صدور آن از معصوم ثابت گردد. شیخ انصاری همانند دیگر فقیهان شیعه با تشکیل خانواده‌های حدیثی در جای‌جای مباحث فقهی از قرائن مختلف برای رسیدن به مراد واقعی امام ...
-
فقرۀ پایانی در زیارت عاشورا، الحاقی یا اصیل؟
(دانشگاه تهران, 2024-08-22)برخی ادعا کرده‌اند لعن‌های پایانی زیارت عاشورای مشهور، در اصل در این زیارت موجود نبوده و از دوران صفویه به بعد به مصباح‌المتهجد، تألیف شیخ طوسی (م۴۶۰ق) افزوده و درنتیجه زیارت عاشورا تحریف شده است! مهم‌ترین دلایل مدعیان، ...
-
ارزیابی روش‌شناختی تفسیر عصری «شهید» از دیدگاه شحرور
(دانشگاه تهران, 2024-08-22)محمد شحرور یکی از دین‌پژوهان معاصر است که آثارش با رویکرد قرآن‌بسندگی و با هدف رفع تعارض دین و دنیای مدرن، مشحون از تأویلات عصری است. یکی از مباحث او، واکاوی مفهوم قرآنی «شهید» و مشتقات آن در قرآن کریم است. او شهید را به ...
-
تحلیل تفسیری معنای مجازی «ید» در آیۀ «یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدیهِم» و نقد دیدگاه زمخشری
(دانشگاه تهران, 2024-08-22)شناخت معنای مجازی واژگان متشابه قرآن، برای پی‌بردن به معنای مورد نظر خداوند از واژه یاد شده و به تبع آن، فهم مراد آیه مورد بحث، ضرورت‌دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی به مطالعه دیدگاه های مفسران‌در معنای مجازی«ید» ...
