تأثیر قرائت ابن‌مسعود بر شکل‌گیری و تثبیت ایده «واو مقحمة» در میان نحویان کوفه‏

Abstract

مطالعۀ مصاحف و قرائات غیر رسمی قرآن، اکنون، نه تنها برای شناخت تاریخ جمع قرآن، بلکه برای شناخت چگونگی شکل‌گیری قرائات و آرای نحوی حول آن‌ها ضرورتی بایسته دارد و در این راستا مصحف و قرائت ابن‌مسعود، حائز توجهی دوچندان است. مطابق گزارشات تاریخی، این مصحف تا بیش از دو قرن به عنوان مرجعی در قرائت، برای اهالی کوفه شناخته می‌‌شده است. مصحف ابن‌مسعود، نه تنها بر قاریان کوفی پس از او، بلکه بر شکل‌گیری آرای نحویان مکتب کوفه نیز تأثیر شایانی داشته و گاه سبب ایجاد منازعاتی میان دو مکتب نحوی کوفه و بصره گشته است. این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی – تحلیلی، در جستجوی تأثیر قرائت ابن‌مسعود بر شکل‌گیری ایدۀ «واو مقحمة» در نزد نحویان کوفه است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که فرّاء نحوی با تأثیرپذیری از قرائت ابن‌مسعود از آیۀ 70 یوسف، ایدۀ «واو مقحمة» را نخست، در بحث جواب شرطِ «لمّا» و «حتّی إذا» در آیات 15 یوسف، 104 صافات، 73 زمر و 97 انبیاء طرح و سپس آن را به مبحث وصف در آیات 177 بقره و 162 نساء تسرّی می‌دهد که این توسعه را باید در ضمن قرائتی دیگر از ابن‌مسعود از آیۀ 50 احزاب جستجو کرد. در نهایت باید اذعان نمود که مهم‌ترین عامل تثبیت ایدۀ «واو مقحمة» در مکتب نحوی کوفه، التزام و توجه این مکتب به مصحف و قرائت ابن‌مسعود به عنوان یک مرجع نحوی است؛ منبعی که بصریان چنین جایگاهی را برای آن قائل نیستند.