نقش اسباب نزول در فهم و ترجمۀ قرآن‏ مطالعۀ موردی سورۀ بقره

Abstract

از‌جمله قرائن مؤثر در فهم و ترجمۀ قرآن-به ویژه تبیین مصداق هر آیه و رفع ابهام از ظواهر آیات، اسباب نزول معتبری هستند که غفلت از آنها، گاه موجب بروز اختلافات و اشتباهات فاحش در برخی ترجمه‌های قرآن شده‌است؛ از این‌رو، به منظور نمایاندن نقش اسباب نزول در فهم آیات و کاستن از خطا‌های موجود در ترجمه‌ها، در این مقال بر آن شدیم تا ضمن تبیین جایگاه اسباب نزول در پنج ترجمۀ مشهور معاصر فارسی قرآن با روش تحلیلی-انتقادی، با ارائۀ نمونه‌هایی از آیات سورۀ بقره، چگونگی ترجمۀ آنها را مورد ارزیابی قرار داده، ترجمۀ صحیح هر آیه را مشخص نماییم. نتایج حاصل از این پژوهش می‌نمایاند که گرچه نمی‌توان تمامی روایات سبب نزول را معتبر دانست، اما اسباب نزول معتبری که ناظر به معنای آیه هستند و از منابع قابل اعتماد به دست ما رسیده‌اند، نقش بسزایی در فهم و ترجمۀ قرآن و روشن ساختن مقصود آیات آن دارند. قرینۀ سبب نزول در ترجمۀ واژگان چند‌معنا از کمترین تأثیر و در تبیین مصادیق آیات و پس از آن رفع ابهام از ظاهر آنها، از بیشترین تأثیر برخوردار است؛ و در میان ترجمه‌های منتخب، الهی و مشکینی از مجموع قریب به 60مورد دارای سبب نزول معتبر، تنها (27مورد)، انصاریان (21مورد)، مجتبوی (12مورد) و رضایی (7مورد) را با استناد به این روایات ترجمه کرده‌اند.