ارتباط ساختاری موسیقی کردستان و موسیقی دستگاهی ایران (مطالعه موردی آواز بیات‌کرد و خرده‌بندِ بهاره)

Abstract

یکی از موضوعات موسیقی‌شناسی ایرانی، نسبت میان موسیقی قومی و موسیقی دستگاهی است. اعتقاد بر این است که میان این دو موسیقی، ارتباط‌ وجود دارد. یکی از نمودهای این ارتباط، نسبت میان آواز بیات‌کرد موسیقی دستگاهی ایران و موسیقی قوم کرد است. موسیقی‌شناسان حوزۀ موسیقی دستگاهی بر ارتباط این دو تأکید دارند، در حالی که درون فرهنگ موسیقی کردی زمزمه‌های نفی چنین ارتباطی وجود دارد. با این وجود، هیچکدام از اینان نتوانسته‌اند شواهد قانع‌کننده‌ای بر مدعای خود بیاورند. در این پژوهش به چرایی ارتباط بیات‌کرد و موسیقی کردستان پرداخته می‌شود و با تکیه بر مطالعۀ تطبیقی بیات‌کرد و یکی از گونه‌های موسیقی کردستان به نام خرده‌بندِ «بهاره»، وجود نسبت خانوادگی و شباهت‌های ساختاری مُدال در بیات‌کرد و موسیقی کردستان تبیین می‌شود. این پژوهش با تأثیرگیری از شیوۀ تحلیل مُدال معرفی شده توسط استاد داریوش طلایی، ویژگی‌های مُدال بهاره را تحلیل کرده، و سپس به مقایسۀ بهاره و بیات‌کرد، بر اساس سه محور اشل صوتی، نقش و فونکسیون درجات، و الگوهای رفتاری گردش نغمات و سیر ملودی، با استفاده از سنجه‌های مربوطه می‌پردازد. مطالعۀ تطبیقی نشان می‌دهد که این دو در واحدهای ساختاری فواصل و اشل صوتی، دانگ بندی، درجات دارای نقش و جاذبه، و الگوهای گردش نغمات مرتبط با پرورش جاذبۀ مدال، شباهت بنیادین و کلان دارند.