غزل‏خوانی و جایگاه آن در فرهنگ موسیقاییِ ایران

Abstract

غزل‏خوانی، که در محافل رسمی بیشتر با نام «کوچه‏باغی» یا با نامِ خودساختة «بیات تهران» شناخته شده است، نوعی آواز با وزن آزاد بر روی اشعار شعرای فرهنگ شفاهی، و گاه شعرای کلاسیک است که به‏ویژه در تهران و شهر ری خوانده می‏شود. جایگاه این آواز در فرهنگ موسیقایی رسمی به‌طور وسیعی متأثر از جایگاه اجراکنندگان آن در جامعه است که غالباً به قشری که به‌نام‌های مختلف، مثل داش، داش‌مشدی، گردن‌کلفت، جاهل و غیره خوانده شده، تعلق دارند. این قشر فرهنگی‏ـ اجتماعی، همواره نماینده‌ی دو خصلت متضاد بوده و با نوسان میان جوانمردی و اوباشی‌گری، گاه احترام و گاه انزجار افراد جامعه و تقریباً همواره، سوءظن و بی‌اعتمادی آنها را برانگیخته‌ است. غزل‏خوانی، درواقع مانند چهارپاره‏خوانیِ با وزن آزاد در مناطق مختلف ایران، نوعی شعرخوانیِ ملحون است که، به‏علت پیوندش با سنت شاعری در فرهنگ ایرانی، نمادی از فرهیختگی در دل فرهنگِ عامیانه یا مردمی به حساب می‏آید و به این ترتیب، حداقل برای گردن‏کلفت‏های خوش‏نام و جوانمردی که از این هنر بهره‏مندند، مایة تشخص و تمایز اجتماعی است. این نوع آواز، از یک فرمِ ترکیبی معین تبعیت می‏کند و از نظر نظام موسیقایی، وابسته به نظام موسیقی کلاسیک ایرانی است، اما از پیچیدگی‏های فنیِ آواز کلاسیک بهره نمی‏برد.