نقدی فرهنگی بر داستان مدیر مدرسه اثر جلال آل احمد بر اساس نظریة «صنعت فرهنگ» تئودور آدورنو

Abstract

تئودور آدورنو به عنوان یکی از پیشگامان مدرنیسم و اعضای اصلی مکتب فرانکفورت، در نظریة انتقادی خود، به واکاوی مفاهیم اصلی و اساسی فرهنگ پرداخته است. اصطلاح صنعت فرهنگ که توسط خود آدورنو نام‌گذاری شده است، به پدیده‌ای اطلاق می‌شود که در آن پس از عصر روشنگری، با ادعای روشنفکری غرب، فرهنگ از کارکرد اصلی خود خارج شده و در خدمت هژمونی غالب جامعه قرار گرفته است. در چنین شرایطی مردم نه محصولاتی فرهنگی، بلکه کالاهای تجاری صرفی‌اند که برابر آنچه آدورنو آن را شیءزدگی، استانداردسازی و یکسان‌سازی می‌نامد، هویت و فردیت خود را از دست می‌دهند. از مخالفان مسلّم غربزدگی و بحران هویت در ادبیات ایران، بدون شک می‌توان به جلال آل احمد اشاره کرد که در بیشتر آثار داستانی و سیاسی خود به این مقوله پرداخته است. آل احمد در اغلب آثار خود می‌کوشد تا با نوعی آگاهی و بیداری، وضعیت فرهنگی جامعة زمان خویش را به تصویر کشد. مقالة حاضر می‌کوشد به بررسی و مطالعه پدیدة فرهنگ در داستان بلند جلال آل احمد با عنوان مدیر مدرسه بپردازد.