اسلام‏گرایان و جهانى شدن؛ جهان در آینه هویت

Abstract

یکم ابوالاعلى مودودى (1979م) برداشتى از تمدنهاى جهان دارد که به انگاره اندامواره ابن خلدون درباره دولتها نزدیک است. او بر پایه این برداشت، در سال 1938 مقاله‏اى با عنوان «خودکشى تمدن غرب‏» نوشت (1) و سرنوشت امتها و سرگذشت‏سده‏هاى سپرى شده را به تمدنهاى نابود شده کهن پیوند داد. او هنگامى که در نقشه تراژیک خود از تاریخ بشرى به دوران مدرن مى‏رسد، مى‏گوید: «امروزه مى‏بینیم این سنت‏خداوند تکرار مى‏شود; وبال زشت‏کاریهایى که امم پیشین‏مرتکب شده‏اند، اکنون به کام ملتهاى غربى ریخته مى‏شود... آفات جنگ جهانى و مشکلات اقتصادى و افزایش بیکارى و گسترش بیماریهاى مرگبار و از هم‏گسیختگى نظام خانواده، همه نشانه‏هاى روشنى بر این واقعیت هستند که سراسر این پدیده‏ها ثمره ستم و سرکشى و پیروى از شهوات و روى‏گردانى از حق است....» او با این که خود این ظواهر را عذابى الیم مى‏شمرد، باور دارد که حتى اگر این هشدارها و آزمونهایى که بر سروروى آنها فرود مى‏آید، آنها را از خواب‏غفلت‏برانگیزد، [دیگر هیچ سودى ندارد.چون] سرنوشت تمدن هیولاوش آنها همانا مرگ است; زیرا به راى او دو اهریمن نیرومند بر این تمدن پنجه افکنده‏اند و آن را به هاویه هلاک مى‏کشانند: اهریمن مهار نسل و اهریمن قوم‏گرایى. اهریمن اول بر جان و روان مرد و زنشان چیره شده و موجب شده که آنها خود را به ست‏خویشتن نابارور کنند. اهریمن دوم نیز بر خرد و ذهن ملتها و حکومتهایشان سایه افکنده است. راه خروج از این قطار شتابان به سوى دره مرگ، رهایى از «عبودیت فکرى‏» الگو یا نمونه غربى، و بازگشت‏به اصالت اسلام است. <br />با این همه، گرچه مودودى در استدلال براى دیدگاه خود درباره تمدن غربى، از الگوها و نمونه‏ها و رویدادها و مقوله‏هاى موجود در تاریخ تمدن غرب یاد مى‏کند، در زمینه پیشنهاد بدیل و گزینه مناسب، نمونه و رویدادى از تمدن ریشه‏دار اسلامى نمى‏آورد، بلکه براى تاسیس الگو و سرمشق به قرآن پناه مى‏برد; همان‏سان که در عرصه نقد تمدن غربى نیز از آن بهره مى‏گیرد. (2) <br />سیدقطب استنباط مودودى و ندوى از مشکلات تمدن معاصر یا بهتر بگوییم، مشکلات مسلمانان با تمدن مدرن را مى‏پذیرد. او حتى در شیوه استدلال قرآنى و نیز نقد غرب هم از آن دو، پیروى مى‏کند. سیدقطب با استناد فراوان به کتاب الکسیس کارل با عنوان انسان موجود ناشناخته به این تشخیص مى‏رسد که تمدن غرب، تمدنى بیمار است. (3) به نظر کارل، بیمارى تمدن غرب از «واپس ماندگى علوم انسانى نسبت‏به علوم تجربى‏» مایه مى‏گیرد. <br /><br />