رد انتساب عجایب‌الدنیا به ابوالموید بلخی برحسب مقایسه این اثر و عجایب مندرج در گرشاسب‌نامه اسدی طوسی

Abstract

به ابوالموید بلخی کتابی با عنوان عجایب‌الدنیا منسوب است که برخی به قطعیت، آن را از وی دانسته و معتقدند در قرن هفتم دخل و تصرفاتی در آن ایجاد شده است. ابوالموید صاحب شاهنامه‌ای منثور بوده که بخشی از آن به داستان گرشاسب اختصاص داشته و بخش اخیر، منبع اسدی طوسی در نظم گرشاسب‌نامه نیز بوده است. این مقاله با توجه به تاریخ سیستان و برخی عجایب‌نامه‌های کهن دیگر به مقایسه عجایب‌الدنیا و منظومه گرشاسب‌نامه اسدی طوسی پرداخته است و سعی دارد نشان دهد آیا ابوالموید صاحب کتابی مستقل با موضوع عجایب‌ سرزمین‌های مختلف بوده است و چه مشابهت‌هایی میان بخشی از عجایب مندرج در گرشاسب‌نامه اسدی و عجایب‌الدنیا که از منبعی واحد استفاده کرده‌اند، دیده می‌شود؟ از 90 داستان شگفت مندرج در منظومه اسدی طوسی 27 مورد در عجایب‌الدنیا نیز وجود دارد که برخی از آنها در جزیی‌ترین توصیفات و تصاویر، واژگان و ترکیبات و اسامی اشخاص مشابه‌اند و نشان‌دهنده منبع یکسان آنهاست. نظر به دخل و تصرف نکردن اسدی طوسی در درج عجایب در منظومه خود و بهره‌نگرفتن از منابع مختلف، مشابهت تام برخی شگفتی‌ها در این دو اثر، ذکرنشدن نزدیک به 60 پدیده شگفت منظومه اسدی در عجایب‌الدنیا، اشاره صاحب تاریخ سیستان به وجود عجایب در کتاب گرشاسب ابوالموید و دلایل دیگر می‌توان نتیجه گرفت ابوالموید بلخی کتابی مستقل با عنوان عجایب‌الدنیا نداشته، بلکه برخی عجایب را گردآورده و در بخشی از داستان گرشاسب و سفرهای او گنجانده است. کتاب عجایب بر و بحر که نام آن در تاریخ سیستان مذکور است از بشر مقسم است که در قرون بعد به عجایب الدنیا مشهور شده است. ابن محدث تبریزی که در قرن هفتم کتابی در زمینه عجایب تدوین کرده، چندین پدیده شگفت را از کتاب گرشاسب ابوالموید و اثر بشر مقسم اخذ و عجایب الدنیای موجود را تالیف کرده است.