بررسی ادراک‌ واقعیت و پذیرش خود و دیگران در غزلیّات حافظ (براساس نـظریه شخصیّت‌/ خودشکوفایی ابراهام‌ مزلو)

Abstract

از دیرباز، متفکّران دینی و فکری براساس مشرب‌های خاص خود، انسان‌ حکیم، عاشق، مقتدر، ضعیف، خودشناخته‌ و... را الگوی انسان کامل معرفی کرده‌اند. در قرن‌ بیستم، با ظهور سه‌مکتب روان‌‌کاوی، رفتارگرایی و انسان‌گرایی، توجه به شخصیّت انسان، جنبه‌های عینی‌تری به خود گرفت. ابراهام‌مزلو(1908-1970) بنیان گذار روان‌‌شناسی انسان‌گرا ضمن انتقاد شدید از دو مکتب مذکور، طبیعت انسان‌ را نیک‌ و پاک‌ و خواستار شکوفایی توصیف‌ کرده، به‌جای بررسی نمونه‌های معلول و رشدنایافته‌، بهترین نمونه‌های نوع انسان‌ را مورد بررسی قرار داده، آن‌را شاخصه اصلی روان‌شناسی خود نموده است. او رفتارهای انسان را برانگیخته نیازها دانسته و برای او پنج‌ سلسله‌ نیاز ذکر کرده: 1. نیازهای فیزیولوژیکی 2. نیازهای ایمنی 3. نیازهای عشق ‌و تعلّق 4. نیاز به احترام 5. نیاز به‌ خودشکوفایی. مزلو خودشکوفایی را تحقّق‌‌بخشیدن‌ به خود در بالاترین سطح می‌داند و ویژگی‌های متعددی را برای افراد خودشکوفا مطرح‌ می‌کند که در این مقاله‌ دو ویژگی‌ ادراک‌ بهتر واقعیت و پذیرش خود، دیگران و طبیعت‌، در غزلیّات حافظ‌ مورد بررسی قرار گرفته است. از دیدگاه حافظ جهان پیچیده‌ترین راز و کشف‌ آن بزرگ‌ترین واقعیت و به‌تعبیر مزلو شناخت هستی‌ است. او با وجود شناخت ابعاد متعدد جهان و بی‌اعتباری و بی‌ثباتی نقش دوران، هرگز آن ‌را به‌ میل خود تفسیر نمی‌کند و گاه‌ به‌جای ستیزه‌ با آن، تسلیمش‌ می‌گردد و زمانی‌‌ نیز به اقتضای موقعیت، آشفتگی‌ و بی‌نظمی پیشه می‌کند. خودپذیری او سه محور: الف) هنر شاعری ب)پذیرش مسؤولیت اعمال پ) امیدواری را شامل‌ می‌گردد و عدم‌ حالت‌ تدافعی و احساس گناه و شرمساری در مقابل کمبودها و کاستی‌های قابل اصلاح، مهم‌ترین موضوعات ویژگی‌ پذیرش خود، دیگران و طبیعت را تشکیل می‌دهند.