معیارهای ارزیابی فرهنگی کتاب‌های درسی آموزش زبان انگلیسی: مرور نظام‌مند، تدوین چک‌لیست و روایی‌یابی

Abstract

مدل‌ها، چارچوب‌ها و چک‌لیست‌های فعلی ارزیابی فرهنگی کتاب‌های درسیِ آموزش زبان انگلیسی هیچ کدام کاملاً مبتنی بر پژوهش و یا پیشینۀ پژوهشی نیستند. پژوهش حاضر با استفاده از روش مرور نظام‌مند کیفی، مطالعاتی را که به ارزیابی فرهنگی کتاب‌های درسی این حوزه پرداخته‌اند، مورد بررسی قرار داد و با توجه به یافته‌ها و همچین نظر متخصصان، چک‌لیستی منسجم و جامع از مؤلفه‌های ضروری برای ارزیابی فرهنگی کتاب‌های درسی آموزش زبان انگلیسی را ارائه داد. فاز اول با بهره‌گیری از دستورالعمل پیشنهادی برای مرورهای نظام‌مند و فراتحلیل (PRISMA)‌ اجرا شد. با استفاده از کلیدواژه‌های مرتبط، جستجو در دو پایگاه دادۀ علمیِ Web of Science و SCOPUS در بازۀ زمانی 2010 تا 2025 صورت گرفت. پس از شناسایی، غربالگری، ارزیابیِ واجد شرایط بودن و شمول نهایی مطالعات، 62 مورد به عنوان مجموعۀ نهایی انتخاب شدند. تحلیل درون‌مایه‌ای منجر به شناسایی 281 کد و 21 درون‌مایۀ فرعی شد. درفاز دوم، یک پنل تخصصی متشکل از پنج متخصص در حوزة آموزش زبان انگلیسی برگزار شد. در پایان این مرحله، با افزودن چهار گویه و اصلاح محتوای برخی از درون‌مایه‌ها در نهایت 25 درون‌مایة فرعی به عنوان گویه‌های چک‌لیست انتخاب و در پنج درون‌مایة اصلی با عناوین 1) بازنماییِ فرهنگ؛ 2) بافتارمندسازیِ محتوا؛ 3) فراگیر بودن و تنوع؛ 4) درگیرسازی و بازخورد؛ و 5) ملاحظات اخلاقی سازمان‌دهی شدند. چک‌لیست ارزیابی فرهنگی کتاب‌های درسی آموزش زبان انگلیسی ابزار معتبری را در اختیار مدرسان، نویسندگان کتاب‌های درسی و سیاست‌گذاران قرار می‌دهد تا در مسیر ارزیابی و بهبود محتوای فرهنگی این دسته از مواد آموزشی گام بردارند.