نظارت بر قدرت در تفکر اسلامی و قانون اساسی

Abstract

در این مقاله موضوع نظارت بر قدرت در تفکر اسلامی و قانون اساسی جمهوری اسلامی بررسی شده است. در تفکر اسلامی با پذیرش امکان طغیان آدمی در اثر برخورداری از قدرت و ثروت فراوان، بر لزوم نظارت تأکید شده و برای کنترل صاحبان قدرت با تدابیر و راهکارهایی درونی و بیرونی اندیشیده شده است. عصمت امام جامعه در عصر حضور و عدالت زمامدار در عصر غیبت، از جمله راهکارهای درونی برای حفاظت از ماهیت امانت بودن حکومت و جلوگیری از تبدیل شدن آن به مالکیت است، چنان­که نظارت بیرونی با تدابیری چون «وضع قانون براساس مصالح عمومی و الزام دولتمردان به قانون»، «حق و تکلیف همگانی امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر»، «حق نقد و انتقاد»، «حق اعتراض» و «حق استیضاح و عزل» پیش‌بینی شده است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور جلوگیری از انحراف حکومت و تضمین سلامت آن، این تدابیر در قالب­ها و اصول گوناگون گنجانده شده است. بررسی کارنامۀ چهل‌سالۀ جمهوری اسلامی نشان می­دهد که پیش­بینی­های موجود کافی نبوده و تقویت نظارت بر کارگزاران حکومت در سطوح مختلف یک ضرورت است.