تحلیل معناشناختی از مفاهیم متافیزیکی: مطالعة موردی ترکیب «امکان خاص» از دو «امکان عام» در پرتو نظریة آمیختگی مفهومی

Abstract

ترکیب امکان خاص از دو امکان عام از مواضع مشکل در فلسفة اسلامی تلقی شده است. جنبة نخست، تبیین چگونگی ساخت مفهوم امکان خاص و مشکلة دوم نتایج حاصل از تبیین‌های ارائه‌شده است. اشکال اول آنکه اگر امکان خاص از دو امکان عام حاصل شود، قضایای امکانیه به دو قضیه تحلیل می‌شوند. اشکال دوم اینکه اگر امکان خاص از امکان عام حاصل شود، به تبع امکان عام، نسبتش با موضوع خود مجازی می‌شود درحالیکه نسبت امکان خاص به ماهیت، نسبتی حقیقی است. همچنین سلبی بودن معنای امکان خاص سبب می‌گردد تا کاربست امکان در قضایای ممکنة ایجابی با ایراد روبرو گردد. در این مقاله با مطالعه‌ای بین‌رشته‌ای و با استفاده از نظریة آمیختگی مفهومی روشن گردید که در ساخت امکان خاص، برخی از مؤلفه‌های معنایی امکان عام به فضای امکان خاص منتقل می‌شود و برخی از مؤلفه‌ها و لوازم به فضای آمیخته فرا افکنده نمی‌شوند. از یکسو آمیختگی مفهومی با ادغام سلوب، آن‌ها را به سلب واحد تبدیل می‌کند. از دیگرسو به‌دلیل کارکرد خاص آمیختگی مفهومی، مجازی بودن نسبت در امکان عام، به امکان خاص منتقل نمی‌شود و بدین ترتیب نسبت امکان خاص به موضوع خویش حقیقی است. با ایجاد معنایی ایجابی در فضای آمیختة امکان خاص، اشکال دیگر ـ مبنی بر سلبی بودن امکان خاص – نیزمرتفع می‌‌گردد.