نمایندگی/ سخن‌گوییِ جهان اسلام: چیستی ادّعا و کیستی مدّعی

Abstract

زایش هویّت، هنگامی امکان‌پذیر می‌شود که در پیوندهای دوسویه، بر «خود/ دیگران»، تأکید شود. پرسش«چه کسی می‌تواند سخن‌گوی جهان اسلام باشد؟»، کمینه، از دو منظر قابل بررسی است: سخن‌گوی جهان اسلام از منظر خودِ جهان اسلام کیست و چه شاخص‌هایی باید داشته باشد؛ و، دیگران یا همان مخاطبان ِجهان اسلام، در عالم واقع، چه کسی را سخن‌گوی جهان اسلام می‌دانند و حاضرند سخن‌اش بشنوند و پاسخ‌اش گویند. در این مقام، دو گونه می‌توان سخن گفت: هنجاری و توصیفی. ازیک‌سو، می‌توان انتزاعی و آرمانی سخن گفت و تعیین تکلیف نمود و بدون درنظرگرفتن واقعیّت‌های عینی جهان، از ویژگی‌های سخن‌گوی جهان اسلام سخن راند و بر دیگران وظیفه دانست که از او تبعیت کنند و امّ القرای جهان اسلام‌اش بخوانند. راه دیگر، البتّه از عالم واقع می‌آغازد و درصدد برمی‌آید درک کند که «دیگران» یا مخاطبان ِجهان اسلام، چه کسی را به‌عنوان سخن‌گوی جهان اسلام، معتبر می‌شمارند. بنابراین، می‌بایست، یک بار به خودِ کشور اسلامی مدّعی سخن‌گویی دقّت کرد، و یک‌بار، به دیگریِ جهان اسلام. نگارندگان در این مقاله، ضمن مطرح‌ساختن پرسش‌هایی ذهنی و فلسفی، با بهره‌گیری از نظریه عمومی ارتباطات و با تکیه بر متد روش‌شناسانه امیک/ اتیک، تلاش می‌کنند نشان دهند که پاسخ به پرسش چه کسی نماینده و سخن‌گوی جهان اسلام است، بسیار دشوار است و نیازمند پژوهشی چندزاویه‌ای است که در آن، می‌بایست هم از روش‌های پژوهش توصیفی بهره گرفت و هم از شیوه‌های میدانیِ پژوهش و متدهای هم‌پیوند با پژوهش کیفی. کاری است بسی سخت در پاسخ به پرسشی که در آغاز، بسیار سهل و ساده به نظر می‌آید.