بیان پذیری عرفان؛ بررسی ادله ناظر بر متعلق تجربه، تجربه گر و تجربه

Abstract

بیان‌ناپذیری شهودها و تجارب عرفانی، به معنای ناممکن‌بودن بیان لفظیِ تجربه عرفانی است. استدلال‌هایی نظیر انتقال‌ناپذیری وجودی احساس، نمادین‌بودن زبان عرفان، نظریه استعاره، مفهوم‌ناپذیری تجربه عرفانی، معلوم‌ناپذیری تجربه عرفانی، محصورناپذیری تجربه عرفانی، فروتربودن رتبه معانی موضوع‌له نسبت به معانی شهودی، فنا، استحاله اشتراک لفظی و معنوی و زودگذری با رویکردهایی ناظر بر ذات تجربه‌گر، ذات تجربه و ذات متعلق تجربه در اثبات این مدعا اقامه شده‌اند. این نوشتار به توصیف و تحلیل و ارزیابی استدلال‌های یادشده می‌پردازد. نتیجه این پژوهش آن است که دلایل فوق، اغلب از ارائه مفهوم صحیحی از بیان‌ناپذیری ناتوان است و اموری در آنها ابطال شده که به ‌رغم شباهتشان به بیان‌ناپذیری، با آن تفاوت اساسی دارند؛ همچنین مقدمات برخی ادله سقیم بوده و بر برخی دیگر نقدهایی مهم وارد است؛ بنابراین نمی‌توان بر اساس این استدلال‌ها بیان‌پذیری عرفان را محال شمرد.