نمای حرکت ملودیک در گوشه‌های ردیف موسیقی ایران

Abstract

شکل کلی یا شمای ملودی یکی از مفاهیمی است که در حوزه‌ی آفرینش و تجزیه و تحلیل موسیقی بسیار از آن یاد می‌شود. پژوهش حاضر با بررسی تطبیقی حدود 106 گوشه، نشان می‌دهد که بیش‌ترین نوع حرکت ملودیک گوشه‌های ردیف موسیقی ایرانی حرکت‌های رفت‌ و برگشتی سینوسی و حرکت‌های افقی در گستره‌ی محدود صوتی‏ اند. هم‌زمان با این نوع حرکت‌ها، ملودی‌های گوشه‌ها به‌شکلی نا‏محسوس با حرکت‌های فرعی پایین‌رونده به‌صورت پلکانی دنبال می‌شوند. برخی از انواع حرکت‌های ملودیک، مانند حرکت‌های قوسی مقعر و حرکت‌های بالارونده‌ی پرشی و پلکانی، هیچ‌گاه در ساختار شمای حرکت ملودیک گوشه‌ها استفاده‌نشده یا بسیار به ندرت استفاده شده‌اند. گرایش به حرکت‌های وضعی در ملودی‌های ردیف بیش از گرایش به حرکت‌های انتقالی است، زیرا حرکت‌های وضعی بیشتر در نتیجه‌ی حرکت‌های افقی و دور‏زننده‌ی ملودی حاصل می‌شوند و حرکت‌های انتقالی بیشتر نتیجه‌ی حرکت‌های بالارونده و پایین‌رونده‌ی ملودی‏ اند. بررسی راستا و جهت در ساختار ملودی‌های ردیف واقعیتی بسیار مهم را درباره‌ی ردیف موسیقی ایرانی آشکار می‌کند، این واقعیت که ردیف موسیقی ایرانی اساساً در خدمت آواز است، حتی اگر ردیف روایتی سازی باشد، زیرا حرکت‌های ملودیک طبیعتی سرایشی دارند.