بررسی و مقایسه‌ی مصرع‌های تضمینی حافظ از دیگر شاعران

Abstract

اگر دیوان اشعار حافظ را بررسی کنیم، درخواهیم یافت که او آثار بیشتر شاعران دیگر را خوانده و بسیاری از اشعار خود را به‌ استقبال آنان سروده‌است. علاوه بر این، برخی از مضامین و ابیات و مصرع‌‌‌‌های شاعران پیشین و هم‌‌‌‌عصر خود را لابه‌‌‌‌لای اشعار خویش گنجانده‌است. در این مقاله، منحصراً مصرع‌‌‌‌هایی تحلیل و مقایسۀ شده که حافظ بدون کمترین دخل و تصرفی، تضمین کرده‌است. وقتی حافظ مصرعی را از یک شاعر تضمین کرده، گویی مصرع دیگر شاعر را نپسندیده یا مصرع خود را مناسب‌‌‌‌تر دیده‌است. او با تغییر یک مصرع و تضمین مصرع دیگر، در اغلب موارد، معنی جدیدی برای مصرع تضمین‌شده خلق کرده و با جابه‌‌‌‌جایی مصرع‌‌‌‌ها در بیشتر موارد، موسیقی کناری و درونی مصرع را افزایش داده‌است. اگرچه گاهی مصرع‌‌‌‌های غیرغزلی دیگران را در غزل تضمین کرده، در اکثر مواقع، تجانس مصرع تضمین‌شده در شعر حافظ طبیعی‌‌‌‌تر از شعر مبدأ است. با اینکه حافظ آگاهانه سعی کرده زیباترین و برجسته‌‌‌‌ترین مصرع‌‌‌‌های شاعران را تضمین کند، در غالب موارد، به آن مصرع جانی دوباره بخشیده و موجب اعتلای همه‌جانبۀ آن‌ها شده‌است.