الگوی بررسی ساختار ارتباطی زبان در متون تعلیمی ادبیات فارسی

Abstract

حوزة پژوهش‌های زبانی سنتی یا بلاغت، با حوزة مطالعات زبان­شناختی معاصر دارای چنان ارتباط استواری است که از آن می‌توان به بوطیقای ارتباط یاد کرد. این بوطیقای ارتباط در هر گونة ادبی، مقتضای حال متفاوتی با گونه‌های دیگر دارد. بلاغت زبان در مثنوی نیز بر پایة بوطیقای «ارتباط- ترغیب»ی شکل گرفته است که در یک سوی آن، «بافت متن» به چشم می‌خورد و در سوی دیگر، عواملی را می‌توان یافت که توانش ارتباطی مثنوی بر مخاطب و واکنش‌های پدید آمده را از جانب او درون موقعیت یا بافتی معین ارزیابی می‌کند. به این ترتیب، پنج نقش عمده در این چارچوب ارتباطی می‌توان تشخیص داد که هریک در حوزة زبان عرفان ویژگی‌هایی دارد. این مقاله، در صدد است تا علاوه بر تبیین ساختار ارتباط- ترغیب در مثنوی، کارکردهای مرتبط با این الگو را تحلیل و جایگاه آن را در گونة تعلیمی ‌متن مثنوی تشریح کند.