مخاطب‌شناسی در غزلیّات حافظ شیرازی با تکیه بر نقش ترغیبی

Abstract

­یاکوبسن، ابزارهای تاثیرگذاری زبان را در شش حوزه­ی عاطفی، ترغیبی، ارجاعی، فرازبانی، همدلی و ادبی معرفی می­کند که هنرمند باید با هدایت پیام خود از طریق این شش مجرا، مخاطب خویش را تحت تأثیر قرار دهد. حافظ در ترغیب، با مخاطب خاص یا عام سخن می­گوید، لذا در تحلیل خطاب­ها، شناخت مخاطب مورد نظر شاعر و بررسی میزان تأثیر ترغیبات بر مخاطب اهمیّت بسیاری دارد. شناخت مخاطبان حافظ، دریچه­ای به ­سوی درکی صحیح از فضای سیاسی- اجتماعی حاکم بر زمانه­ی حافظ و گفتمان رایج در آن می­گشاید. حافظ پیام­های ترغیبی را، در زمینه­های مختلف دینی، عرفانی، اخلاقی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی با مخاطبانی متنوع و به قصد ایجاد تأثیر، تغییر و اصلاح، مطرح­می­کند. مخاطبانی که متناسب با مضمون پیام، شخصیت­ها و نهادهای سیاسی و اجتماعی را نیز در خویش جای داده­­اند. در این مقاله از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده­است ­و کل غزلیّات حافظ مورد بررسی قرار گرفته­اند و ابیات مرتبط با بحث استخراج و تحلیل شده­اند. مخاطب­شناسی یکی از عناصر بنیادی نظام شاعرانه­ی حافظ محسوب می­شود. گزاره­های شعر حافظ با توجه به شخصیت مخاطب شکل می­گیرد. کارکرد غالب جمله­های امر، نهی، ندا و برخی از جمله­های خبری، ترغیب مخاطب به اهداف مورد نظر حافظ است.<strong></strong>