پژوهشی در ادراکات اعتباری در علم کلام

Abstract

ادراکات حقیقى، انکشافات و انعکاسات ذهنى واقع و نفس‏‌الامر است، ولی ادراکات اعتبارى، فرض‏‌هایى است که ذهن آنها را به‏‌منظور رفع نیازهای حیاتى ساخته است و جنبه وضعى، قراردادى، فرضى و اعتبارى دارند. دربارة ارتباط استنتاج منطقی بین ادراکات حقیقی و ادراکات اعتباری دو دیدگاه عمده وجود دارد: دیدگاه نخست را مبنی بر نفی ارتباط منطقی، محقق اصفهانی پایه‏‌گذاری کرد و از سوی علامه‌طباطبایی، امام خمینی و شهید مطهری دنبال شد. اما مطابق دیدگاه دوم، بین ادراکات حقیقی با ادراکات اعتباری‏ای که پشتوانه حقیقی و نفس‏‌الامری دارد، رابطة استنتاج منطقی برقرار است. پیروان دیدگاه نخست در پرتو مبنای معرفتی فوق، کاربرد ادراکات حقیقی را در مسائل کلامی صحیح ندانسته، بیانگر خلط میان حقیقت و اعتبار می‏‌دانند. اما مطابق دیدگاه صحیح که بیانگر دیدگاه مشهور میان متکلمان و غالب فیلسوفان است، کاربرد ادراکات حقیقی در مسائل کلامی صحیح بوده، به‏‌عنوان یک پیش‏فرض معرفت‏‌شناختی، مورد پذیرش متکلمان قرار داشته و در دو حوزة تعریفات و استدلالات در علم کلام مشهود است. بر اساس این دیدگاه، مسائل کلامی، یا جزء ادراکات واقعی و نفس‏‌الامری‏ است و یا در صورت اعتباری‌بودن، در نفس‏‌الامر ریشه داشته، جزء اعتباریات محض و مشمول شاخصه‏‌های ادراکات اعتباری محض نیست.