عوامل شکل‌دهنده برنامه‌ درسی پنهان در آموزش عالی ایران: یک مردم نگاری خودنگاشت دکتر سعید صفایی موحد- داوود باوفا

Abstract

برنامه درسی در آموزش عالی ایران به‌دلیل ماهیت منعطف آن و آزادی دانشجویان در برخی انتخاب‌ها، نسبت به مقاطع پیشین شرایط متفاوتی دارد. هم‌چنین نهاد آموزش عالی در ایران نظامی متمرکز است و سعی بر آن است تا با استفاده از سازوکارهای مختلف (نظیر انقلاب فرهنگی، جذب متمرکز اعضاء هیات علمی، ...) نسلی متعهد به آرمان‌های انقلاب اسلامی تربیت شود. این عوامل باعث شده است تا برنامه درسی پنهان در آموزش عالی ایران ماهیتی منحصر به فرد داشته باشد و تبیین آن از طریق نظریه‌های غیربومی چندان منطقی نباشد. در این مقاله سعی کرده‌ام تا تجربیات زیسته خود از حضور 10 ساله در دانشگاه‌های ایران را در چارچوب عوامل شکل‌دهنده برنامه درسی پنهان تبیین نمایم. بدین منظور ابتدا تجربیات خود را به نگارش درآورده و سپس با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، به استخراج و سازماندهی مقولات حول محور برنامه درسی پنهان پرداختم. به‌عقیدة من، عواملی که موجب شکل‌گیری برنامه‌ درسی پنهان در آموزش عالی ایران می‌شوند را می‌توان به‌شرح ذیل برشمرد: انعطاف برنامه درسی،‌ آزادی نسبی دانشجویان در انتخاب اساتید، انعطاف شیوه ارaزشیابی، پروژه‌ پایان‌نامه یا رساله، پررنگ‌تر شدن حضور نهادهای سیاسی در دانشگاه، تنوع قومی و طبقاتی، اختلاط جنسیتی، گفتمان علم اندوزی، جایگاه متفاوت رشته‌های دانشگاهی، پایگاه اجتماعی موسسات مختلف آموزش عالی.