تاریخ نگاری تصویری: گفتمان «فیلم گردآوری» از مواد مستند آرشیوی

Abstract

پیش از اختراع سینما و تلویزیون تنها راه آگاهی مردم از تاریخ، گوش دادن به روایات شفاهی یا خواندن متون مکتوب تاریخی بود- خواندن نوشته نیز به سواد نیاز داشت. اما این دو رسانه، امکان دیگری با خود آوردند: تماشای تصاویر متحرکی که به‌مثابه «بازنمایی زنده تاریخ»یا روایت تصویری زندگی گذشته بود. تاریخ‌نگاران در نیمه دوم قرن بیستم سرانجام پذیرفتند که محتوای تصاویر فیلم مستند، ارزش‌های اطلاعاتی معتبری برای استخراج حقایق تاریخی و تبیین و تفسیر رویدادها، دوره‌ها و شخصیت‌های تاریخی دارند. گروهی از مورخان پست‌مدرنیست در چند دهه اخیر، فیلم مستند را – به‌ویژه «مستند گردآوری» از مواد آرشیو فیلم – به‌مثابه شیوه‌ای از تاریخ‌نگاری به رسمیت شناختند و آن را «تاریخ‌نگاری تصویری» نامیدند. این در حالی بود که از اواخر دوره سینمای صامت، سنت تولید این نوع مستند شکل گرفته بود و «شورای بین‌‌المللی آرشیوها» نیز به سال 1972 طی بیانیه‌ای، مواد فیلم را به‌عنوان سند عملاً به رسمیت شناخته بود.«فیلم گردآوری» فیلمی است که با تدوین فیلم‌های قبلاً ساخته (فیلمبرداری) شده – معمولاً با استفاده از نماهای موجود در آرشیو فیلم - تولید می‌شود. چنانچه این نماها مواد مستند باشند، آن فیلم را «مستند گردآوری» خوانند. این مقاله با به‌کارگیری روش تحقیق کتابخانه و اسنادی، ضمن معرفی گونه فیلم «مستند گردآوری» و دسته‌بندی زیرگونه‌های آن، تاریخ، روش‌های تولید و ویژگی‌های ساختاری آن را معلوم می‌کند و طی معرفی آثار شاخص تلویزیونی و سینمایی ایرانی و خارجی این‌‌‌‌گونه،‌ مهارت‌های لازم را برای تولید آن برمی‌شمارد. مقاله در انتها به این نتیجه می‌رسد: <br/>*در تاریخ تولیدات سینمایی و تلویزیونی مستند، تاکنون دو شیوه کلی از «تاریخ‌نگاری تصویری» تجربه شده است: <br/>1. بازسازی نمایشی تاریخ (درام مستند) <br/>2. بازنمایی مستقیم اسناد تصویری و شواهد تاریخی (مستند گردآوری از مواد آرشیو فیلم و عکس). <br/>*مستند گردآوری یکی از کم‌هزینه‌ترین روش‌های مستندسازی برای تصویر کردن موضوعات تاریخی قرن گذشته و قرن جاری است.امروزه کانال‌های اختصاصی «تاریخ» عمدتاً به این شیوه مستندسازی متکی‌اند، که این شیوه نیز خود به پشتوانه‌ای از یک آرشیو غنی، سازمان‌یافته و مدرن متکی است.