مرجعیت شیعه به‌مثابه کنشگر بین‌المللی؛ مطالعۀ الگوهای کنش نهاد اجتماعی مرجعیت در گذر تاریخ

Abstract

مرجعیت، اصلی‌ترین نهاد اجتماعی متولی امر دین و عهده‌دار نقش رهبری شیعیان در موضوعات مختلف سیاسی و اجتماعی است. این نهاد، بر اساس اندیشۀ نیابت فقیهان جامع‌الشرایط از امام معصوم شکل گرفته، از مبانی خاص عقلانیت و تصمیم‌گیری و منابع خاص قدرت برخوردار است و در سطوح مختلف سرزمینی و فرا سرزمینی، ایفای نقش می‌کند. اینک این سؤال مطرح است که چگونه می‌توان کنشگری بین‌المللی نهاد مرجعیت را با استفاده از مؤلفه‌های بازیگران روابط بین‌الملل تبیین کرد. بر این اساس، با هدف شناسایی الگوها و شاخص‌های رفتار فرا سرزمینی این نهاد سه معیار اساسیِ بهره‌گیری از منابع قدرت، تأثیرگذاری بر فرایندها و رویه‌ها و نظام انگاره‌ای به‌عنوان معیارهای اصلی کنشگری در نظریه‌های روابط بین‌الملل استخراج گردیده و بر اساس آن، میزان برخورداری نهاد مرجعیت از شاخصه‌های مذکور به آزمون گذارده می‌شود. بدین منظور، با استفاده از رویکرد وابستگی به مسیر، از روش‌های پژوهش تاریخی کیفی، ضمن مطالعۀ ادوار مرجعیت و تقسیم‌بندی آن بر مبنای معیار دانش روابط بین‌الملل، مفاصل حیاتی یا بزنگاه‌های تاریخی را شناسایی و الگوی این نقش‌آفرینی را تبیین می‌کند. درنهایت شواهد عینی کنشگری این نهاد را در عرصۀ فراملی، با ویژگی‌های بازیگران بین‌المللی مقایسه می‌کند. فرضیۀ اولیۀ نویسنده، انطباق مصادیق تاریخی با مشخصات بازیگران در روابط بین‌الملل است که در طول این مطالعه، مورد آزمون قرار خواهد گرفت. همچنین نویسنده بر این باور است که شرایط زمان و مکان و میزان تحقق منافع و اهداف، عناصر زمینه‌ای تأثیرگذاری و شکل‌دهندۀ الگوی رفتاری این نهاد اجتماعی است.