بررسی آموزش نوشتن در کتاب‌های درسی آموزش فارسی و نگارش دوره ابتدایی برمبنای رویکرد فرآیندمحور و برنامۀ قصد‌شده

Abstract

نوشتن، پیچیده‌ترین مهارت زبانی است که در آموزش آن نیاز به فراگیری مهارت‌های شناختی و فراشناختی بسیاری است که با توجه به بعد عاطفی و اجتماعی محقق می‌شود. هدف پژوهش حاضر، بررسی میزان پرداختن به این مهارت‌ها در برنامه درسیِ مورد نظر و کتاب‌های درسی فارسی دوره ابتدایی است. زیرا این منابع، مهمترین منبع‌های آموزش نوشتن در کشور به شمار می‌آیند. مبنای نظری پژوهش، رویکرد فرآیندمحور است. نمونه آماری پژوهش، کتاب‌ فارسی (مهارت‌های خوانداری) و کتاب‎ فارسی (مهارت‌های نوشتاری) پایه ششم بوده‌اند. این کتاب‌ها با روش تحلیل محتوای هدایت‌شده یا قیاسی بررسی شدند. کتاب‌ها از جنبة دارا بودن مهارت‌های پایه یا خرد، مهارت‌های سطح بالا یا کلانِ نوشتن، فرصت‌های نوشتن برای این مهارت‌ها و همچنین ایجادِ اجتماعی از نویسندگان، تجزیه‌ و تحلیل شدند. در استخراج و پردازش یافته‌ها از آمار توصیفی بهره گرفته شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که در کتاب‌های فارسی پایه ششم، بیشتر به مهارت‌های خرد و پایه پرداخته می‌شود و نسبت به مهارت‌های کلان و سطح بالا کم‌توجهی یا بی‌توجهی می‌شود. نتایج همچنین نشان داد رویکرد غالب در این کتاب‌ها به آموزش نوشتن رویکردی برآیندنگر است و تناسبی میان ابعاد شناختی، عاطفی و رفتاری نوشتن وجود ندارد. بیشترین تأکید بر بعد رفتاری و کمترین تأکید بر بعد عاطفی است. برنامة قصدشده نیز رویکردی برآیند‌نگر دارد. هرچند رویکرد محتوای نوشته‌شده با برنامة قصد‌شده هماهنگ است، بی‌توجهی به رویکرد فرایندمحور که روشی مؤثر در امر آموزش به‌ویژه در آموزش مهارت نوشتن است، به‌ عنوان کاستی فراگیر و آسیبی مهم باید مورد توجه متخصصان این حوزه قرار گیرد.