تقابل وظیفه‌گرایی و غایت‌گرایی فایده‌محور در توجیه کیفر

Abstract

توجیه کیفر در فلسفة اخلاق معاصر تحت سیطره و نفوذ دو جریان دیرپا در ساحت اخلاق هنجاری، یعنی غایت­گرایی و وظیفه­گرایی است. وظیفه­گرایی به نفس عمل می­نگرد و درستی و نادرستی اَعمال را فارغ از پیامد­های احتمالی­شان، داوری کرده و در صدور احکام هنجاری نظر به غایت ندارد. توجیه کیفر در این سُنت بر پایة تقدم حق بر خیر، ایدة استحقاق و با نگاه به گذشته و عنصر مکافات صورت می­گیرد. در مقابل، غایت­گرایی بر نتیجه استوار است و گزاره­های تکلیفی را با عنایت به پیامد رفتار آدمی تجویز می­کند.غایت­گرایی در خوانش فایده­گرایش با تقلیل حُسن و قُبح اَعمال به فایده مرتّب بر آنها در توجیه مجازات نظر به آینده دارد. مقاله حاضر بر آن است که با اتخاذ رویکردی تجویزی در توجیه کیفر و اولویت بخشیدن به اخلاق وظیفه­گرا، فایده­گرایی را به مثابة یک هدف فرعی برای نظام عدالت کیفری در نظر گیرد. این دیدگاه عدالت را هدف اصلی و محوری حقوق کیفری می­داند و مواردی چون پیشگیری، اصلاح و درمان را هدف­ ثانوی می­پندارد.