واکاوی پیکره‌بنیاد فراگفتمان تبادلی در مقالات علمی پژوهشی فارسی: انگاره هایلند (2005)

Abstract

مقوله «فراگفتمان»^{^[1]} که از جمله مباحث فراگیر در حوزه تحلیل گفتمان است، دربردارندۀ مشخصه­های انسجامی و بینافردی است و به ایجاد ارتباط میان متن و بافت حاوی این اطلاعات با هدف برقراری ارتباط با مخاطب، ساماندهی متن و تفسیر آن توسط مخاطب کمک می­نماید. در گفتمان علمی، ساختار و انسجام متنی ایجاب می­کند، نویسندگان به طور مناسب از فراگفتمان و انواع آن شامل فراگفتمان تبادلی و برهم­کنشی و راهبردهای آنها بهره برند لذا وجود تفاوت معنی­دار در کاربرد فراگفتمان و انواع راهبردهای آن در نمونۀ بارز گفتمان علمی زبان فارسی که همانا مقالات پژوهشی حوزه­های علمی مختلف است، مورد توجه قرار می­گیرد. فراگفتمان تبادلی جهت سازماندهی اطلاعات گزاره­ای متن به کار می­رود و مشتمل بر پنج راهبرد گذار، نشانگر قالبی، نشانگر درون­متنی، گواه­نما و تأویل­نما است. پژوهش حاضر در صدد آن است تا با رویکردی پیکره­بنیاد³ و بر اساس انگارۀ هایلند (2005) به واکاوی فراگفتمان تبادلی⁴در مقالات علمی پژوهشی زبان فارسی بپردازد. بدین منظور، تعداد 120 مقاله علمی پژوهشی در سه حوزه علوم انسانی، علوم پایه و فنی مهندسی از پیکرۀ محک سمیم انتخاب و با تلفیق روش رایانه­ای (نرم­افزار واژه­نمای انت­کانک) و دستی به شناسایی و استخراج نشانگرهای فراگفتمان تبادلی و طبقه­بندی آنها پرداخته شد. تجزیه و تحلیل داده­ها حاکی از آن است که بر اساس آزمون آماری SPSS، تفاوت معنی­داری در کاربرد فراگفتمان تبادلی میان مقالات سه حوزۀ علمی مذکور وجود دارد، این امر دلالتی است بر این که گرچه مقالات علمی به ژانر واحد (گفتمان علمی) تعلق دارند اما از ماهیت حوزۀ علمی وابسته نیز متأثر می­شوند. بازبینی تفکیکی انواع راهبردهای فراگفتمان تبادلی نشان می­دهد که از میان آنها، تنها نشانگرهای قالبی به طور یکسان میان سه حوزۀ علمی گوناگون توزیع شده­اند و وجود تفاوت معنی­دار در بسامد رخداد راهبردهای گذار، نشانگر درون­متنی، گواه­نما و تأویل­نما میان حوزه­های علمی مورد بررسی محرز می­گردد.<br /> <br clear="all" /><br /> <br /> [1]. Metadiscourse.3. Corpus-based .4. Interactive metadiscourse.