نظریۀ کاربردی معنا و تأثیر آن در معرفت‌شناسی دینی

Abstract

در فلسفۀ زبان از نظریات معناداری سخن به‌میان می‌آید. یکی از مهم‌ترین نظریات در این حیطه نظریۀ «کاربردی» است. براساس نظریۀ کاربردی، معنای یک لفظ چیزی جز کاربرد آن لفظ در زبان نیست. در این نظریه، زبان خصوصی وجود ندارد و معناداری به‌مثابة امری اجتماعی در یک جامعۀ زبانی تحقق پیدا می‌کند. در هریک از جامعه‌های زبانی با توجه به زمینه‌های مختلف، قواعدی نانوشته وجود دارد که افراد آن جامعه ناخودآگاه از آن‌ها پیروی می‌کنند و از‌این‌طریق کلمات به صورت‌های گوناگون معنا می‌یابند. یک لفظ در زمینه‌های مختلف معانی گوناگونی دارد که این معانی بدون این‌که وجه اشتراک ذاتی همگانی داشته باشند در یک طیف قرار می‌گیرند. نظریۀ کاربردی معنا در دو حیطه بسیار اثرگذار است. نخست، در حیطۀ استدلال‌آوری دربارة باورهای دینی و دوم، تکثرگرایی در باورهای دینی است. باتوجه به تمایز زمینة گفت‌وگوی علمی و زمینۀ گفت‌وگوی دینی سخن‌گفتن از اثبات خداوند اشتباه است؛ زیرا از نظر یک خداگرا خداوند یک اسم خاصِ دارای مصداق یگانه است و نه یک لفظ دال بر معنایی کلی که وجود مصداق برای آن نیازمند اثبات باشد. طرف‌داران نظریۀ «کثرت‌گرایی دینی» هم‌چون هیک و هیم با تمسک به نظریۀ کاربردی معنا، معانی متفاوت خداوند را، در ادیان و مذاهب مختلف، متعارض نمی‌دانند.