بازیابی راهبردهای ایدئولوژیک در گفتمان کتاب‌های دانشگاهی، مطالعة کتاب‌های تاریخ ایران دوره میانه

Abstract

هدف مقاله ارائة الگوی روش‌‌شناسی در خوانش انتقادی کتاب‌های دانشگاهی تاریخ است که از طریق مشخص کردن راهبردهای ایدئولوژیک در متن این آثار انجام شده است. بازیابی این مؤلفه‌‌ها نشان می‌‌دهد مؤلفان از چه فنون بیانی در بازنمایی واقع‌‌نمایانة کنش‌‌گران و رویدادهای تاریخی در تاریخ ایران دوره میانه استفاده می‌‌کنند، اما در عمل نگرش‌های همراه با ارزش‌ داوری و خوانش‌ها و تفسیرهای معین از گذشته را در اثر خود به خواننده منتقل می‌‌کنند. مقاله حاضر رویکردی هنجاری به توصیف و تبیین نویسندگان بومی و غیربومی از تاریخ ایران در دوره مورد نظر و آشکار کردن تفاوت‌ها بین دیدگاه‌‌های این نویسندگان، با استفاده از ابزارهای تحلیل گفتمان وندایک است. به این منظور چهار سلسله که در چهار کتاب درسی بومی و دو کتاب مرجع غیربومی منعکس شده است، به ‌‌عنوان پیکرة داده‌‌ها به ‌‌صورت کمّی، کیفی و تطبیقی بررسی شده است. به این ترتیب کتاب‌های تاریخ بومی و غیربومی، از لحاظ وجود راهبردهای ایدئولوژیک در سه محور معنی، سبک و نحو مطالعه شد و با توجه به آمارهای به ‌‌دست آمده، روشن شد که استفاده از راهبردهای ایدئولوژیک امری اجتناب‌‌ناپذیر در روایت تاریخ است. همچنین مشخص شد تفاوت‌هایی که در دیدگاه نویسندگان ایرانی و خارجی به ‌‌عنوان «ما» و «آن‌‌ها» نسبت به تاریخ ایران وجود دارد، می‌‌تواند بر خوانش و بازنمایی رویدادهای تاریخی اثرگذار باشد. در روایت تاریخ، نویسندة بومی بیشتر بر ویژگی‌‌های مثبت ایرانیان، مانند رشادت‌‌ها و دلاوری‌‌ها، تأکید دارد در حالی‌‌که در نوشتار نویسندة غیربومی، ویژگی‌‌های منفی آنان مانند اختلاف طبقاتی و نزاع بین اقوام ایرانی منعکس شده است.