گفت‏وگومندی سراسطوره‌های مسلط بر هنر دورۀ‏ قاجار و نقش آن در تصویرگری شخصیت شیرین

Abstract

سراسطوره‏های مسلط بر فرهنگ و هنر هر جامعه شکل‏دهندة گفت‏وگوهایی هستند که به جریان‏های فرهنگی و خلق هنری در آن جامعه جهت می‏دهند. در دورة‏ قاجار، ورود و ترویج سراسطورة فرنگ در ایران باعث به‌وجودآمدن تحولاتی شایستة توجه در حوزة فرهنگ و هنر شد. یکی از نمودهای پربسامد و تأثیرگذار چنین تحولی در تصویرگری و به‏خصوص تصویرگری زنان مفهوم «دیگری» این دوره بود. ازاین‏رو، این پژوهش با انتخاب «شخصیت شیرین»، که شخصیتی با ظرفیت بالا برای «دیگری»شدن و «فرنگی»شدن در آن دوره بود، به مطالعة گفت‏وگومندی (باختینی) سراسطوره‏های مسلط بر هنر دورة‏ قاجار پرداخت. این مطالعه در پی پاسخ به این پرسش شکل گرفت که در یک جامعه، که در یک ‏زمان تحت تأثیر چند سراسطورة مختلف است، نحوة تأثیرگذاری سراسطوره‏ها بر شکل‏گیری و تحولات یک ایکون‏ اسطوره‏ای کلان چگونه است؟ بدین منظور، بررسی تصاویر موجود از صحنة «آبتنی شیرین»‌ـ به‏منزلة پیکرة مطالعاتی‌ـ با روش تحلیل‏های بینامتنی و بیناگفتمانی بدین نتیجه رسید که در دورة‏ قاجار بین سه سراسطورة فرنگی، ایرانی و اسلامی گفت‏وگویی شکل‏ گرفته که سراسطورة اسلامی در آن نقش میانجی دو سراسطورة دیگر و فراهم‏کنندة مقدمات گفت‏وگو را برعهده داشته، اما درنهایت، باگذشت زمان و قوت‌گرفتن این گفت‏وگو، سراسطورة اسلامی از آن خارج ‏شده است.