درجه‌‌بندی و چینشِ متون آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‌زبانان بر پایه‌ی گذرایی و استعاره‌ی دستوری

Abstract

درجه‌‌بندی و چینش مطالب درسی، از مسائل مهم انواع برنامه‌های درسی در تهیه و تدوین متون آموزشی محسوب می‌شود. هدف پژوهش حاضر، ارائه‌ی الگویی جدید در زمینه‌ی درجه‌بندیِ بندها در متون آموزشِ زبان فارسی از طریق پارامترهای «گذرایی» و «استعاره‌ی دستوری» است. بر این اساس، پرسش‌های این پژوهش عبارتند از: 1) ارزیابی میزان گذراییِ هر یک از بندها در متن و همچنین، بررسی کاربرد انواع استعاره‌های دستوری و صورت متجانسِ آن‌ها چه کمکی به درجه‌بندی و چینش بندها در متون آموزش زبان فارسی خواهد کرد؟ 2) آیا متون پیکره‌ی تحقیق به لحاظ درجه‌بندی و چینشِ مطالب با این ابزارها مطابقت و همگرایی دارند؟ فرضیه‌ها نیز بدین ترتیب خواهند بود: (الف) ارزیابی میزان گذرایی بندها کمک می‌کند تا درجه‌بندی و چینش متون آموزشی براساس پیوستارِ گذراییِ بندهایِ با گذراییِ بسیار بالا، بالا، نسبتاً بالا، متوسط، نسبتاً متوسط و پایین تعیین گردد؛ یعنی بندهای با گذرایی بسیار بالا، در سطح پایه‌ی زبان‌آموزی و به تدریج در سطوح بعدی، گذرایی با مقیاس‌های بعدی باید لحاظ شوند. (ب) متون آموزش زبان فارسی در پیکره‌ی مورد پژوهش، به لحاظ درجه‌بندی و چینش مطالب چندان با ملاک گذرایی و استعاره‌ی دستوری همگرایی ندارند. در پژوهش حاضر، بندهای متون کتاب «خواندن و درک مطلب فارسی (دوره‌ی پایه)»، تألیف جعفری و همکاران (1391) از طریق ده پارامتر هاپر و تامپسون (1980) درجه‌بندی شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که میزان گذرایی بندهای متون کتاب مذکور نسبتاً پایین است و تعداد زیادی استعاره‌ی دستوری اسم‌سازی و وجهیت در کتاب مذکور به‌کار رفته است؛ در حالی که در سطح پایه، متن باید حاوی بندهایی با میزان گذرایی بالا باشد و همچنین، براساس نظریه‌ی زبان‌‌بنیادِ هلیدی (1993)، استعاره‌ی دستوری باید در سطح پیشرفته‏ آموزش داده شود.