مدعیات الهیات

Abstract

الف) وجود خدا در اثر طنزآمیز دابلیو. اچ. مالوک، جمهورى نوین، که اولین‏بار در دهه هفتاد قرن نوزدهم، به هنگام اوج تعارض میان علم و دین منتشر شد، یکى از شخصیتها به نام دکتر جوت (1) معترف است که یک حریف ملحد در صورتى که خدا را تعریف کند، مى‏تواند وجود او را رد کند. «هر ملحدى مى‏تواند این کار را بکند.» اما این مطلب ایمان دکتر را برنمى‏آشوبد. او مى‏گوید: «زیرا در حال حاضر جهانیان هیچ تعریف کافى و وافى‏اى از خداوند ندارند; و به گمان من قبل از آن‏که بتوان چیزى را به‏نحوى قانع‏کننده رد کرد، باید قادر به تعریف آن بود.» (2) <br />آرى این یک طنز است، اما سخنانى که به دهان جوت گذاشته مى‏شود نشان از نظرگاهى دارد که هنوز هم نامتعارف نیست. کسانى که سعى دارند باور خود را نسبت‏به وجود خدا با این سخن موجه سازند که این باور مبتنى بر ایمان است، گاهى به چیزى بیش از این معتقد نیستند که قضیه «خدا وجود دارد» قضیه‏اى است که بدون شواهد کافى، حق پذیرفتن آن را دارند. اما گاه نیز براى اطمینان از این‏که عبارت «خدا وجود دارد» قضیه‏اى صادق است، هرچند ندانند که مفاد این قضیه چیست، به سراغ ایمان مى‏روند; و این چیزى است که فراتر از فهم آدمى است. موضع اول هرچند به گمان من نابجاست، لکن قابل بحث است. اما موضع دوم صرفا فریبکارانه است. تا زمانى که ما قضیه‏اى قابل فهم پیش رو داریم، مجالى براى مداخله ایمان نیست. این مى‏تواند امرى تعبدى باشد که موجوداتى با عقول فوق انسانى، البته در صورتى که چنین موجوداتى وجود داشته باشند، قضایایى در ذهن دارند که ما از ادراک آنها عاجزیم. این مطلب فقط مستلزم این است که ما بتوانیم براى عبارت «موجوداتى با عقول فوق انسانى‏» معنایى قائل شویم. اما اگر به واقع، ما نتوانیم این قضایا را بفهمیم، یعنى اگر جملاتى که مدعى بیان این قضایا هستند براى ما هیچ معنایى نداشته باشند، در این صورت این واقعیت (البته اگر این یک واقعیت‏باشد) که آنها براى پاره‏اى از موجودات دیگر معنا دارند، چندان سودى ندارد; زیرا این معنا مى‏تواند هر چیزى باشد. گرچه حقیقت این است که قائلان به این موضع قطعا از عبارت «خدا وجود دارد» چیزى مى‏فهمند، یا [دست‏کم] گمان مى‏کنند که مى‏فهمند، اما تنها وقتى که گزارششان از آنچه فهمیده‏اند باور نکردنى به نظر مى‏رسد، به این مطلب تمسک مى‏کنند که گزارششان قاصر از اداى معناى واقعى آن عبارت است. اما کلمات هیچ معنایى غیر از معنایى که براى آنها قائل مى‏شویم، ندارند; و اگر یک قضیه را به امور نامفهوم نزدیک بدانیم، به اعتبار آن نیفزوده‏ایم. <br /><br />