على (ع) و انسانشناسى قرآنى

Abstract

طبیعت و سرشت انسان در تفکر یهودى، مسیحى، مکتب‌هاى روان‌شناسى و از دیدگاه امام على(ع) مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. انسان‌شناسى به شاخه‌هاى گوناگونى تقسیم مى‌شود اما کانون این پژوهش انتروپوسوفى - Anthroposophy - است. برخى به کلى سرشت انسان را منکرند و انسان را حاصل الگوهاى فرهنگى مى‌دانند. در تفکر یهودى انسان بد و شرور نیست. تفکر مسیحى نگاهى خوش‌بینانه به انسان ندارد. در عصر روشنگرى انسان بیشتر با طبیعتى خوب دیده مى‌شد. با جنگ جهانى اول و دوم عده‌اى انسان را ذاتاً شرور خواندند. در مکتب روان‌کاوى، انسان ذاتاً بد و خودخواه است. فروید، هابز، بنتام، استوارت میل و کلیه لذت‌گرایان، این نظریه را باور دارند. در روان‌کاوى جدید مانند فرویدیسم نو و انسان‌گرایى، سرشت انسان مثبت دیده مى‌شود. اریک فروم گاه انسان را بدسرشت و گاه خوب مى‌خواند و از دلایلى براى دیدگاه کسانى که انسان را ذاتاً بد و یا ذاتاً خوب مى‌خوانند بهره مى‌گیرد. روان‌شناسان انسان‌گرا مانند مزلو و راجرز انسان را ذاتاً بد نمى‌دانند. ویکتور فرانکل بنیان‌گذار مکتب معنى درمانى انسان را ذاتاً خوب و خداجو مى‌شناسد. در نگاه امام على(ع) انسان با سرشتى خاص آفریده شده است. این سرشت نه یکسره بد و نه یکسره خوب است. انسان هم حیوان است هم فرشته. برخى سخنان امام، سرشت خوب انسان را نتیجه مى‌دهد و تعدادى به ظاهر با مکتب روان‌کاوى فروید همخوان است. جمع میان این سخنان آن است که انسان مى‌تواند خوب یا بد باشد پس انسان تنها خیر و یا تنها شر نیست بلکه استعداد خوبى و استعداد بدى را با هم دارد و خوبى‌هاى انسان ریشه در بدى‌ها ندارد بلکه بدى‌ها و خوبى‌ها فطرى هستند.