«منبع معتبر» و نشانه‌های آن نزد محدّثان مُتقدّم امامی: نگاهی به جایگاه «منبع مکتوب» در حدیث‌ پژوهی قُدما

Abstract

از جمله ویژگی‌های بارز حدیث شیعه، نگارش آن در همان عصر صدور و حضور ائمه(ع) است. در این بازۀ زمانی آثار فراوان حدیثی با عنوان‌هایی چون «کتاب»، «اصل»، «جزء» و «نسخه» فراهم گردید که جایگاهی خاصّ در نظام حدیث‌پژوهی متقدّمان امامی داشتند. ایشان در جریان احراز صدور احادیث، با تکیه بر نظام «قراین» از نشانه‌های متعدّدی استفاده کرده‌اند که بخش قابل توجّهی از آن‌ها را می‌توان تحت عنوان «منبع‌شناسی» مشاهده کرد. آنان گاه به دلایل و شواهد مختلف، نوشته‌ای حدیثی را قابل اعتماد می‌پنداشته و در نتیجه احادیث آن را نیز معتبر قلمداد می‌کردند. ظاهراً ویژگی‌های خود این منابع ـ فارغ از مؤلّفان آن‌ها ـ در اعتبار آن‌ها نقشی حائز اهمیت داشته است. این نوشتار می‌کوشد تا ضمن اشاره به توجه قدما به نشانه‌های اعتبار منبع، با مطالعۀ تحلیلی و نقد تاریخی گزارش‌های باقی مانده از متقدّمان امامی و با تأکید بر خصوصیات خود منابع حدیثی، به مهم‌ترین نشانه‌های اعتبار منبع مکتوب نزد ایشان پرداخته و شواهد هر یک را با نمونه‌های متعدّدی تبیین نماید. عرضۀ کتاب بر امام و تأیید آن، مقبولیّت کتاب نزد محدّثان و مدارس حدیثی، شهرت کتاب و موافقت با کتب معیار، از جمله ویژگی‌هایی است که سبب اعتبار منابع حدیثی، نزد محدّثان متقدّم امامی بوده است.