اراده به اداره کردن: حجاب و ابژه‌های آن پس از انقلاب اسلامی

Abstract

آن‌گاه که در پی وقوع انقلاب اسلامی، نگرانی حول نحوة پوشش زنان از دغدغه‌ای صرفاً دینی به موضوعی حکومتی بدل گشت، راه و رسم پوششی که پیش‌تر منحصر به بخش‌هایی خاص از جمعیت بود و تغییر در ابژه‌های آن کمتر صورت می‌گرفت به کل جمعیت گسترش یافت. اما از همان زمان که اراده‌ای برای ادارة زنان شکل گرفت تا نحوة پوشش آن‌ها را سامان دهد تصور می‌شد طبقه‌ای که کنترل نظم سیاسی را در اختیار دارد بر آن است تا دیگر طبقات اجتماعی به‌ویژه طبقات متوسط کم‌تر مذهبی را به سمت پذیرش پوششی سوق دهد که در هیئت پوشش همین طبقه باشد. اما نه سامانه پوششی که ابداع شد همان خصوصیات پوشش مورد نظر را داشت و نه طبقات متوسط آن گونه در این سامانه ادغام شدند که پنداشته می‌شد. گویا عقلانیت سیاسی و حاملان آن با تکوین و توسعه سامانه پوشش، نه تنها با انتشار ابژه‌های پوششی مواجه شدند که کمتر در چارچوب‌های مورد انتظار بودند بلکه از رهگذر این تلاش برای «ادارة دیگران»، امکانی برای «ادارة خود» نیز فراهم آوردند؛ شیوه‌ای از ادارة خود که با ملاحظات متنوع شرعی و عرفی گره خورده بود. به نظر می‌رسد آن‌چه تاکنون صرفاً دغدغه‌ای دینی برای محجبه کردن زنان تلقی ‌شده، در عمل به شیوه پیچیده‌ای از گفتمان‌ها، ابژه‌ها، تکنولوژی‌ها، فضاها و ترتیبات راه برده که حاصل آن حکومت‌مند شدن دولت و زنان حول محور پوشش بوده است.