پویایى توسعه و هم‌گرایى بارورى در کشورهاى مسلمان

Abstract

در طول سه دهه گذشته بارورى در کشورهاى مسلمان به طرز بى‌سابقه‌اى کاهش پیدا کرد. هدف از این مقاله توصیف تفاوت در گذار بارورى کشورهاى مسلمان در طول دوره 1980ـ2005 و بررسى نقش برنامه‌هاى توسعه و تنظیم خانواده در هم‌گرایى با سطوح و روندهاى جهانى بارورى مى‌باشد. این بررسى از نوع تحلیل ثانویه است. جمعیّت آمارى شامل 33 کشور با دست‌کم 50 درصد جمعیّت مسلمان است. داده‌ها عمدتآ از پایگاه داده‌هاى آمارى برنامه توسعه سازمان ملل متّحد و بخش جمعیّت سازمان ملل متّحد گردآورى شده است. نتایج نشان مى‌دهد که کشورهاى مسلمان سطوح بارورى متفاوتى در مقایسه با سطوح بارورى مشاهده شده در دنیا طىّ دوره مورد بررسى تجربه کرده‌اند. علاوه بر این، کشورهاى مسلمان از نظر زمان‌بندى گذار بارورى، میزان کاهش بارورى در طول دوره گذار، رسیدن به بارورى سطح جایگزینى، و استمرار کاهش بارورى متفاوت از هم مى‌باشند. براساس این بررسى هم‌گرایى بارورى در کشورهاى مسلمان پدیده جدیدى است که در آستانه هزاره سوّم تجربه شده است. نتایج نشان مى‌دهد که این پدیده ناشى از بهبود در شاخص توسعه انسانى و گسترش استفاده از وسایل پیش‌گیرى از حاملگى بوده است. براساس نتایج به‌دست آمده مى‌توان گفت اقدامات توسعه‌اى در راستاى بهبود شاخص‌هاى توسعه انسانى از یک طرف و موضع‌گیرى رهبران دینى و سیاست‌گذاران کشورهاى مسلمان در پذیرش برنامه‌هاى تنظیم خانواده و ترویج استفاده از روش‌هاى پیش‌گیرى از حاملگى از سوى دیگر، نقش مهمّى در روندهاى آینده بارورى در کشورهاى مسلمان خواهد داشت.