مروری انتقادی بر مهم‌ترین نظریه‌های تکنولوژی رسانه

Abstract

نقد و بررسی نظریه‌های مرتبط با تکنولوژی‌های رسانه‌ای، که در ادبیات فرا ‌ارتباطی حاکم‌اند، می‌تواند درک درستی از ماهیت رسانه‌های مدرن را در اختیار محققان رسانه قرار دهد. از آن جمله رویکرد ابزارگرایی است، که به‌رغم منسوخ‌شدن در مطالعات معرفت‌شناختی رسانه، کماکان در نظریات ارتباطی نمود دارد. جبرگرایی اعم از خودمختاری تکنولوژیک، الزام تکنولوژیک، و تکامل‌گرایی تکنیکی، و تکنولوژی‌های رسانه‌ای را علت تمام تغییرات اجتماعی دانستنْ فقط در حد یک ادعا باقی مانده است؛ هرچند جبرگرایانی نیز وجود دارند که برای تکنولوژی‌های رسانه‌ای تا این اندازه اهمیت و تأثیر قائل نیستند و سهمی هم برای فضاهای رسانه‌ای در‌نظر می‌گیرند. ساخت‌گرایی اجتماعی، به مثابۀ آخرین نظریۀ پساجبرگرایی در‌صدد است که ابهامات و بعضاً گزافه‌گویی‌های مطرح‌شده از جانب هریک از حامیان ابزارگرایی و جبرگرایی طی قرن اخیر را رفع کند، و علاوه‌بر تصدیق تأثیرپذیری جامعه از تکنولوژی، تکنولوژی‌های رسانه‌ای را نیز برآمده از بستری تاریخی ـ اجتماعی بداند. در این مقاله دو پارادایم اصلی حاکم بر مطالعات ارتباطی نقدو بر ساخت‌گرایی اجتماعی در نقش نظریۀ جایگزین تأکید می‌شود.