مروری بر مطالعات الیمایی

Abstract

ایران اشکانی، دارای ساختاری ملوک‌الطوایفی بود و خاندان‌های حکومت‌گر کوچک و بزرگ به ایفای نقش می‌پرداختند. الیمایی‌ها پس از بسط قدرت سلوکیان در ایران، در نواحی شمالی خوزستان و ناحیه‌ی کوهستانی زاگرس جنوبی، حکومتی محلی تشکیل داده و تا ظهور ساسانیان حکمرانی کردند. در گزارش‌های نویسندگان یونانی و رومی، به منطقه‌ی الیمایی اشاره شده است. بیش از یک‌صد سال از مطالعات علمی در این حوزه می‌گذرد، اما هنوز به‌درستی نمی‌دانیم که محدوده‌ی دقیق الیمایی کجاست؟ همچنین اطلاعات تاریخی ما در این حوزه پراکنده است. از جمله سؤالات مهم براساس متون تاریخی، ثروت سرشار معابد است؛ چنان‌که آنتیوخوس سوم در 187 ق.م. پس از شکست در مغنیسیه، برای تأمین جریمه‌های روم، مجبور حمله به یکی از این معابد شد. سکه‌شناسی، ارائه‌ی گاهنگاری، انتخاب عنوان کامناسکیر و بررسی دلایل اقتدار شاهان الیمایی، از دیگر سؤالات اساسی این نوشته است. الیمایی مرکز اصلی هنر عصر اشکانی، با جای‌دادن آثار تصویری و نقوش برجسته‌ی متعدد، منبع الهام سلسله‌ی بعدی در پارس، یعنی ساسانیان است. فعالیت‌های تجاری آنان محدود نبوده، بلکه کشف سکه‌هایی در نواحی شمالی عربستان، نشانگر نقش اقتصادی مهم آن‌هاست. عمده‌ی آثاریادمانی دوره‌ی اشکانی در حیطه‌ی فرهنگی الیمایی قرار دارند که مورد تقلید و تحسین حکومت‌های بعدی قرار گرفت. در مجموع، میراث هنر پارتی و سپس ساسانی را می‌توان در صحنه‌های اعطای مقام، نبرد تن‌به‌تن سوار بر اسب و به‌ویژه تمام‌رخ‌نمایی -که به‌عنوان یکی از دستاوردهای اصلی فرهنگ پارتی شناخته می‌شود- را در ابتدا می‌باید در هنر الیمایی جستجو نمود.