تحلیل تأثیر زمین‌سیما در شکل‌‌گیری، پراکنش و افول استقرارهای دوره‌ی اشکانی شهرستان تویسرکان مبتنی‌بر بررسی‌ باستان‌شناختی

Abstract

تحلیل‌ الگوهای استقراری باستان‌شناختی، از مهم‌ترین روش‌های مرسوم برای شناخت تغییرات فرهنگی و زیست‌محیط فرهنگی در ادوار مختلف است. بررسی و شناسایی دشت‌ها، دره‌ها و مناطق مختلف با چنین رویکردی، قطعاً نتایجی را دربردارند که در کنار یکدیگر، می‌تواند اطلاعات جامعی از چگونگی حضور و پراکنش استقرارهای جوامع مختلف ارائه دهند. دشت‌های دامنه‌‌های رشته کوه الوند، به‌طور اخص دشت مرتفع میان‌کوهی تویسرکان، از جمله مناطقی است که همواره مورد توجه جوامع انسانی بوده و از پتانسیل بالایی جهت مکان‌گزینی استقرارگاه‌های ادوار مختلف برخوردار بوده است. در زمستان 1391، طرح پژوهشی «بررسی، شناسایی، مستندنگاری تکمیلی و ثبت آثار باستانی شهرستان تویسرکان»، با هدف شناسایی و ثبت محوطه‌های باستانی و آثار تاریخی شهرستان تویسرکان انجام پذیرفت. برآیند بررسی، دربردارنده‌ی 44 محوطه از دوره‌ی مس‌وسنگ تا ادوار متأخر اسلامی است؛ از این میان، 25 محوطه دارای آثار دوره‌ی اشکانی هستند که نشان از گیرش معنادار و گسترش استقرارها در دامنه‌ی غربی الوند در این دوره بوده است. آثار دوره‌ی اشکانی دشت تویسرکان با سفال‌های نوع کلینکی و معماری خشتی خاصه‌ی این دوره، مورد مطالعه قرار می‌گیرند. هدف پژوهش پیش‌ِرو، شناخت عوامل مؤثر در شکل‌یابی، گیرش و برهمکنش استقرارهای دوره‌ی اشکانی است؛ همچنین نوشته‌ی حاضر، در پی پاسخ به این سؤال است: زمین‌سیما، چه تأثیری در شکل‌گیری استقرارهای اشکانی دامنه‌ی‌ غربی رشته کوه الوند داشته است؟ که با طرح فرضیه‌هایی همچون: وجود مراتع غنی و زمین‌ها‌ی مستعد کشاورزی، منابع آبی سرشار در دشت تویسرکان، عبور راه‌های ارتباطی مهم، از جمله جاده‌ی باستانی هگمتانه/ اکباتان به شوش و مناطق جنوبی کشور، موسوم به راه‌شاهی از طریق دره‌ی گنجنامه-تویسرکان و کنترل و نظارت بر آن، در علل شکل‌گیری و گیرش استقرارهای اشکانی در شهرستان تویسرکان قابلیت طرح می‌یابد. در تحلیل الگوهای مکانی و نقش زمین‌سیما، از ‌روش تحلیل‌های فضایی در محیط GIS استفاده شده است.