شاهانه یا نه؟ یادبودنامه‌های آشوری در نواحی شرقی امپراتوری

Abstract

یکی از راه‌های جاودان ساختن اعمال و کردارهای پادشاهان در روزگار باستان، خصوصاً در آسیای غربی، برپا ساختن سنگ‌یادمان‌ها و برنوشتن کتیبه‌های سنگی و نقوش‌برجسته در مکان‌های خاص و نمایان بوده است. برپایی این یادمان‌ها در مناطق مهم برای بزرگداشت پیروزی‌های نظامی و یا ادعای تسلطِ سیاسی و اقتصادی در مناطق مختلف، یک سنت رایج در شرق نزدیکِ باستان بوده است. پاشاهان امپراتوری آشور (934 تا 605 ق‌.م.) که بارهای‌بار به لبه‌ی غربی فلات ایران لشکر کشیدند و گه‌گاه به مناطق درون ایران و سرزمین‌های شرقی‌تر راه یافتند از خویش یادمان‌ها و یادگارهای سنگی متعددی برجای گذاردند و خاطره‌ی کشورگشایی‌های خود را جاودان ساختند. امروزه در ایران 5 سنگ‌یادمان و نقش‌برجسته‌ی آشوری بازشناخته شده است؛ به‌گونه‌ای دقیق‌تر دو سنگ‌یادمان و سه نقش‌برجسته. سطح هنری و میزان دقت و ظرافت مصروف در تولید چنین آثار هنری یادمانی، نشان‌دهنده‌ی میزان اهمیت این نواحی در نگاه کشورگشایانه پادشاهانِ آشور نو است. در پژوهش حاضر، سعی گردیده با سنجش میان سبک هنری این 5 اثر، به بازسازی انگیزه‌های کشورگشایی آشوریان پرداخته شود و به این پرسش که آیا از طریق تحلیل هنری این آثار می‌توان به میزان اهمیت مناطق پیرامونی در نگاه راهبردی امپراتوری آشور پی‌برد، پاسخ داده شود. این پژوهش از نوع تحقیقات بنیادی و از منظر روش تحقیق به‌صورت تاریخی و توصیفی-تحلیلی است. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این نکته است که این 5 اثر از نگاه سطح هنری ابداً با یکدیگر برابر نیستند؛ در دو سنگ‌یادمانِ تیگلَت‌پیلِسر سوم (744 تا 727 ق.‌م.) و سارگُن دوم (721 تا 705 ق.‌م.)، با سبکی برتر، رسمی و شاهانه و در سه نقش‌برجسته‌ی تنگ‌ور، میشخاص و اشکفت گُل‌گُل با نقوشی کنده شده در دل کوه و لاجرم سبک هنری آفریده شده در محل، مواجه‌ایم که شباهت‌ها و تفاوت‌هایی در اجرا با هم دارند. این پژوهش از این منظر می‌تواند مورد اهمیت باشد که یادمان‌های آشوری یافت شده در ایران را باهم و با نمونه‌های مشابه در مناطقِ همجوار مورد ارزیابی سبک هنری قرار داده است.