پایان‌بندی در داستان با رویکرد ادبیات تعلیمی

Abstract

به طور کلی کنش روایتی یک داستان را می­توان بین دو وضعیت آغازین و پایانی در نظر گرفت. با وجود اهمیتی که دو عنصر آغاز و پایان به­ویژه در مباحث داستان‌نویسی مدرن دارند، در مقالات و گفتارهای مربوط به داستان­نویسی فارسی تقریبا هیچ­گونه توجهی به این موضوع نشده­ است. در این میان گفت­وگو دربارة پایان­بندی داستان به طور کلی نسبت به گفتارهایی که آغاز روایت را مورد بررسی قرار داده است، بیشتر مورد غفلت واقع شده­ است. پایان­بندی در حوزه­های مختلف هنر، از سینما گرفته تا موسیقی و نقاشی و معماری تا برسد به داستان و شعر، به­طور طبیعی مورد توجه هنرمند بوده است؛ اما در حوزة نظریه­های نقد، اگرچه اصطلاح پایان­بندی، اصطلاحی کهنه و قدیمی به شمار نمی­آید، در گفتارها و مقالات فارسی، خصوصاً در حوزة داستان و روایت، تقریبا هیچ مقالة مستقلی را نمی­توان یافت که به مقولة پایان­بندی پرداخته باشد؛ در حالی که در میان مقالات جهانی، خصوصاً در زمینة ادبیات، موضوع پایان‌بندی، جزو مباحث رایج و گستردة نقد داستان است. بسیاری از شاهکارهای منظوم و منثور ادب فارسی جنبة تعلیمی دارند؛ به این معنا که هدف اصلی گوینده از داستان، بیان نتیجه است و ارتباط منطقی و تنگاتنگی میان داستان و نتیجه­ای که از آن گرفته می­شود، برقرار است. در نوشتار حاضر، بررسی این عنصر در روایت کلاسیک(قصّه، حکایت، افسانه) و داستان مدرن و پیوند آن با پیرنگ داستان مورد توجه قرار گرفته­ است و تلاش شده ­است سیر تاریخی این عنصر و تحولات معنایی آن از منظر دیدگاه­های مختلف منتقدان مورد نقد و بررسی قرار گیرد.