«برهان المسامتة» بر تناهی ابعاد و نقدهای آن

Abstract

در جهان اسلام قول به تناهی ابعاد پارادایم غالب است؛ و برهان المسامتة - از نوآوری‌های ابن‌‌سینا در کتاب <em>عیون الحکمة</em> - شاید مهم‌‌ترین برهانی است که بر آن اقامه شده است. بر اساس این برهان، چنانچه خطی نامتناهی وجود داشته باشد، اگر خطی به موازات آن فرض شود که از مرکز کره‌ای بگذرد، از حرکت استداری کره، بین این دو خط، در یک آن مسامتة حادث می‌شود، اما حدوث مسامتة در یک آن بین آن دو محال است. در میان حکیمان ابوالبرکات بغدادی، خواجه نصیر‌الدین طوسی و علامه حلی به نقد و انکار این برهان پرداختند و فخر رازی و صدر‌المتألهین به نقدهای ایشان پاسخ دادند. در این مقاله ابتدا برهان مسامتة مطرح می‌شود و نقدهای سه‌گانة‌ ابوالبرکات و پاسخ‌های فخر رازی مورد بحث قرار می‌گیرد، سپس نقدِ خواجه نصیرالدین طوسی و پاسخ صدرالمتألهین به آن ذکر می‌شود و نشان داده می‌شود که پاسخ صدرالمتألهین ناتمام و اشکال خواجه وارد و در نتیجه برهان مسامتة بر تناهی ابعاد نادرست است.