خوانش بیش‌متنی قالی‌های نسخه‌برداری‌ شده ایران از قالی تصویری هندو-مغول

Abstract

تولیدات هنری اقتباس شده از حوزه‌های مختلف می‌توانند آفرینش آثار نوین، پیوستگی فرهنگی و فنی هنرها را تضمین نمایند. نظام‌های بصری حاکم بر منبع الهام اصلی در مسیر اقتباس‌های متوالی تحولاتی را در خود می‌پذیرند. شناسایی و برشمردن مولفه های اصلی در اثر مورد اقتباس و سیر تحول آن در زمینه های مختلف هنری می تواند بر تبیین اصالت و بومی‌گرایی آثار مرجع و خلاقیت و نوآوری تولیدات جدید تأکید نماید. هدف از این نوشتار درک چگونگی برگرفتگی دو قالی ایران از قالی تصویری هند مبتنی بر روش بیش‌متنیت ژرار ژنت و گونه‌شناسی روابط است. در همین راستا به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد: سه قالی منتخب در این پژوهش تحت تاثیر چه مولفه‌هایی با یکدیگر مرتبط می‌گردند؟ قالی‌های تصویری ایرانی مورد مطالعه از کدام روابط بیش‌متنی نسبت به الگوی هندی برخوردار هستند؟ م طالعه پیش‌رو به‌روش توصیفی- تطبیقی مبتنی بر جمع‌آوری داده‌های کتابخانه‌ای (مشاهده و فیش‌برداری) انجام پذیرفته و تبیین و طبقه‌بندی یافته‌ها براساس تحلیل مضمون است. نتایج نشان داد که بیش‌متن‌های ایرانی به‌واسطه دو نسبت تراگونگی و همانگونگی مبتنی بر سه محور بصری –فرمی (نقشمایه‌ها)، ترکیب‌بندی (ساختار و جهت) و رنگ‌بندی نسبت به پیش‌متن هندی قابل ارزیابی هستند. روابط بیش‌متنی شناسایی‌شده در همانگونگی‌ها عمدتا از نوع فورژی (کارکرد جدی) و در تراگونگی‌ها مبتنی بر پارودی (کارکرد تفنن)، جایگشت (کارکرد جدی) و تراوستیسمان (کارکرد طنز) بودند. هنرمند ایرانی تحت تأثیر پیشینه غنی در هنر-صنعت قالی‌بافی با اقتباس از نمونه هندی و اعمال تغییرات کیفی و بصری مختلف، متونی خلاقانه را عرضه داشته که از بازنمایی صِرف فاصله گرفته است.