تحلیل صوری نقش انسان در رشتی‌دوزی‌های پیکرنگار عصر قاجار

Abstract

قلاب‌دوزی رشت(رشتی‌دوزی)، به‌عنوان یکی از شیوه‌های تکمیل و تزیین پارچه، صاحب نمونه‌های متعددی است که بسیاری از آنها از عصر قاجار به میراث رسیده است. از کاربردهای رشتی‌دوزی بایست به دوخت پوش سلطنتی، زین‌پوش و اشیاء مصرفی ازجمله دیوارکوب اشاره داشت. هدف این مقاله، تحلیل صور انسانی در منسوجات قاجاری است که به شیوة قلاب‌دوزی رشت به انجام رسیده‌اند. جهت حصول این مقصود، پرسش آن است: تحلیل نقوش انسانی در منسوجات رشتی‌دوزی، به لحاظ صورت و ساختار بر چه نتایجی دلالت دارد؟ مطالعة تاریخی حاضر به شیوة توصیفی – تحلیلی و با نمونه‌گیری ده پردة دیوارکوب رشتی-دوزی با محوریت پیکرة آدمی نشان ‌داد: درمیان منسوجات قاجار، دیوارکوب‌های رشتی‌دوزی‌شده، نمونه‌هایی هستند که نقش انسان را به‌عنوان عنصر غالب و به صورت تک‌پیکره به‌نمایش درآورده‌اند. پیکره‌ها به‌صورت تمام‌قد و تکی در قاب‌بندی به قاعدة قرینة یک دوم به ویژه محرابی قرار گرفته‌اند. آنها در اکثر موارد ایستاده‌اند و با لباس‌هایی به سبک زمانه، تزیینات فاخر و بهره-گیری از رنگ‌های گرم روی بستر سرخ‌رنگ پارچه خودنمایی می‌کنند و معمولاً فتحعلی‌شاه یا شاهزادگان قاجار و در برخی موارد، تمثالی از زنان وابسته به دربار را نشان می‌دهند. به ‌غیر از یک مورد که متعلق به عصر ناصری است اما آن نیز به اسلوب پیکرنگاری درباری نیمة نخست عصر قاجار تأسی دارد، تمامی نمونه‌های مطالعاتی متعلق به دورة فتحعلی‌شاه هستند؛ به‌عبارت دقیق‌تر، فراوانی کاربرد نقوش انسانی در این هنر نه با کلیت فرمانروایی قاجاریان که با دورة سلطنت فتحعلی‌شاه تعریف می‌شود و خصایل هنری آن عهد را جهت تأکید بر قدرت پادشاهی او بازتاب می‌دهد.