چالش‌های روش‌شناختی در تعریف زیبایی‌شناختیِ زشتی

Abstract

در تاریخ هنر و به‌ویژه دوره‌های متأخر آن، انبوهی از آثار هنری پدید آمده‌اند که موضوع و محتوا یا مواد و مصالح و قالب اجرا و پرداختشان از نوع و به گونه‌ای بوده‌است که در فاهمۀ متعارف و سنت‌های زیبایی‌شناختی پیشینشان، زشت انگاشته می‌شده‌اند. فارغ از اینکه استفاده از زشتی‌ها در این آثار با چه نیت‌ها و کارکردهایی صورت گرفته، نفس اختلاف‌نظر در تعریف زشتی و چیستی آن، دست‌کم در تولید شماری از آنها، نقش داشته‌است؛ به این معنا که بسیاری از تولیدکنندگان این فرآورده‌ها و مخاطبان پذیرنده‌شان، با تشکیک در تعاریف مرسوم و کلیشه‌ای از زشتی، عناصر زشت‌انگاشته‌شدۀ چنین ابداعاتی را زشت نمی‌یافته‌اند. اینکه زمینه‌های تلقی‌های رایج از زشتی‌ها چگونه به بروز آثار یادشده منجر شده، موضوع پژوهش حاضر بوده‌است. با این هدف، کوشش شده پس از شرحی از پیشینۀ مهم‌ترین نگرش‌ها به زشتی‌ها در تاریخ زیبایی‌شناسی غربی، شماری از عمده‌نتایج و دلالات حاصل از این برداشت‌ها معناشناسی شوند و بر اساسشان، امهات رویکردها در تعریف زشتی مقوله‌بندی گردند. دشواری‌ها و چالش‌هایی روش‌شناختی که بنا بر مقوله‌بندی تعاریف شناسایی و تشریح شده‌اند شامل مسائلی چون ابتنای تعریف زشتی بر زیبایی، سیّالیت و تشکیک مفهوم زشتی و متعاقباً گستردگی و تکثر مصادیقش، و نسبیت مکانی و زمانی و شخصی‌اش بوده‌اند. نتیجه‌گیری شده هر تعریف کارکردی یا جهان‌شمولی از زشتی و نیز هر نقد و قضاوتی از آثار حاوی آن، چنانچه این مسائل را لحاظ نکنند، به لحاظ روش‌شناختی ناقص خواهند بود.