تحلیل و ارزیابی وجوب صفات فعل الهی در حکمت متعالیه

Abstract

مشهور آن است که وجوب صفات الهی، یعنی مفاد قاعده فلسفی واجب الوجود واجب من جمیع الجهات اختصاص به صفات ذات الهی دارد و شامل صفات فعل او نمی‌شود. ولی صدرالمتألهین که وجوب صفات فعل را با برخی اصول ودستاوردهای حکمت متعالیه (مانند وحدت شخصی وجود و سلب ذات از ممکنات) سازگار می‌دیده، مدعی شده که صفات فعل واجب تعالی مانند صفات ذات واجبند. وی بر مدعای خود دلایلی نیز اقامه کرده است. اهمیت و بنیادین بودن این نظریه از یک‌سو و ناسازگاری برخی لوازم آن با ظاهر متون دینی و معنای وجدانی اختیار از سوی دیگر، نویسنده را بر آن داشت تا صحت و سقم دلایل وجوب صفات فعل واجب تعالی در حکمت متعالیه را مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد. با توجه به اینکه به اقتضای قواعد منطقی برای انجام این مهم چاره‌ای جز تنظیم صورت منطقی این دلایل وجود ندارد، این کار با دقت بسیار صورت پذیرفت که خود یکی از نقاط قوت این نوشتار به‌شمار می رود. بدین وسیله به وضوح نشان داده شد که این دلایل از اثبات مدعا عاجزند.