نظریه «نظام حق» چارچوب نظری برای الهیات عملی

Abstract

امتدادبخشیِ الهیات در ساحت عمل نیازمند یک چارچوب نظری است. پرسش محوریِ تحقیق حاضر این است که براساس آموزه‌های قرآنی، چگونه می‌توان یک چارچوب نظری برای الهیات عملی تدوین نمود؟ برای پاسخ تلاش می‌کنیم با بهره‌مندی از ظرفیتِ اندیشه‌های حِکمی حکیمان مسلمان، نظریه‌های مختلف و متفرق ایشان را ذیل یک کلان‌نظریه با عنوان «نظام حق» تبیین کنیم. «حق» به‌مثابه بنیادی‌ترین وجهِ موجودات (و جهان) از طرفی ناظر به نظام درونی موجودات است و از طرف دیگر، ناظر به ارتباط منظومه‌وارِ هر شیء با دیگر موجوداتِ عالَم. امتیاز «نظریه نظام حق» به‌عنوان یک چارچوب نظری برای تدوین «الگوی عملی» این است که ظرفیت دارد تا بهترین الگوی زیست فردی و اجتماعی برای کامیابی و موفّقیت انسان در کنش‌ها و نیل به اهداف ممکنش باشد و نهایتاً [روش مناسب] برای دست‌یابی به آرامش و سکینه (این تمنّای همیشگیِ بشر) را ارائه دهد. مسیر دسترسی به این الگوی عملی از رهگذر «هستی‌شناسیِ حق‌بنیاد» می‌گذرد. جهت روشن ‌شدن ظرفیت‌های انضمامی و عملیِ گسترده‌ این نظریه برای تدوین الگوی عملی، چهار نمونه از امتدادهای عملیِ این نگرش که توسط حکیمان مسلمان ارائه شده، در بخش پایانیِ مقاله تبیین می‌شوند. مهم‌ترین دستاوردِ این مقاله (نظریه) را می‌توان به‌کارگیری مجموعه‌ میراث قویم و متینِ سنّت حکمت نظریِ اسلامی (هستی‌شناسیِ قرآنی و عرفانی و برهانی) ذیل «یک کلان‌نظریه‌ واحد» معطوف به بهره‌مندیِ حداکثری در حکمت عملی عنوان کرد.