تحلیل و ارزیابی اثبات الهیات سلبی بر پایه آموزه تشبیه

Abstract

الهیات سلبی در ساحت وجودشناختی صفات الهی از گذشته دور در میان الهی‌دانان ادیان ابراهیمی مطرح بوده، در موجه‌سازی‌اش به ادله مختلف عقلی و نقلی تمسک شده است که از جمله مهم‌ترین آنها، آموزه «تشبیه» است که بر پایه آن، «الهیات ایجابی» تشبیه خالق به مخلوق را در پی دارد، اما الهیات سلبی از این آسیب مبراست و دغدغه تنزیه ذات الهی را تأمین می‌کند. از رهگذر جستار حاضر که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با هدف تقریر و ارزیابی این انگاره سامان یافته، آشکار می‌شود که ایده تشبیه‌انگاری الهیات ایجابی و تنزیه‌انگاری الهیات سلبی در میان الهی‌دانان ادیان ابراهیمی پیروان فراوانی دارد که با رویکردهای مختلف آن را پذیرفته‌اند. با این حال، به‌نظر می‌رسد این انگاره از آسیب‌ها و اشکالات زیادی رنج می‌برد که از جمله شاخص‌ترین آنها می‌توان به مواردی نظیر خلط احکام مفاهیم ماهوی و فلسفی، نفی تلازم الهیات ایجابی با ترکیب، تلازم الهیات سلبی با تشبیه، خلط شناخت اجمالی و تفصیلیِ کیفیت صفات الهی، تلازم عینیت با الهیات سلبی، ناسازگاری الهیات سلبی با فرهنگ لغت و مانند اینها اشاره کرد.