ترجمۀ رباعیّات خیّام فیتزجرالد: از درمانگری شخصی تا درمانگری اجتماعی

Abstract

در عرصۀ ادبیات جهان و دادوستد فکری و ادبی میان فرهنگ‌ها و ملل مختلف، بدون تردید هیچ شاعری به‌اندازۀ عمرخیّام و رباعیّاتش بر فضای فرهنگی، ادبی و فکری اروپا، به‌ویژه انگلستان دورۀ ویکتوریا اثرگذار نبوده ‌است. در این دوره طبقۀ متوسط، به‌واسطۀ ثروت حاصل از فعالیت‌های تجاری و استعماری و با تکیه بر پایگاه دینی‌اش بر تمام عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فکری انگلستان سلطه داشت و ارزش‌های آن به ارزش‌های حاکم و مبنا تبدیل شده بود. امّا با آغاز نیمۀ دوم قرن نوزدهم، سلطۀ مرجعیّت‌های این طبقه با چالش‌های سهمگین از جانب پژوهش‌گران علوم تجربی و اجتماعی مانند داروین، مارکس، نیچه و فروید مواجه شد و این چالش‌ها ازهرجهت باعث تزلزل روحی، معنوی و اجتماعی این طبقه شد. ترجمۀ رباعیّات خیام را فیتزجرالد در چنین فضایی منتشر کرد. مسئلۀ مورد بررسی در این مقاله چراییِ «پذیرش» این ترجمه در این دوره است. در پاسخ، دو عامل زندگیِ شخصی مترجم و وضعیت اجتماعی، فرهنگی و به‌ویژه فکری آن دوره نقش بسزایی دارند؛ با این تأکید که کار ترجمۀ رباعیّات ابتدا برای فیتزجرالد نقش نوعی درمانگری شخصی را داشته که بعدها از طریقِ مراجع میدان فرهنگی و ادبی به‌نوعی درمانگری اجتماعی تبدیل شده است.