بازشناخت فقهی تعامل اصحاب ائمه (ع) با حاکمان جور

Abstract

یکی از ابعاد مهم امامیه و فقه سیاسی، شیوۀ تقابل با حکومت و حاکمان جور است. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی - تحلیلی به سیرۀ علمی و عملی پیشوایان دینی (ع) و ارتباط آنان در مواجهه با حاکمیت جور بپردازد و به این پرسش اساسی پاسخ می‌دهد که چرا برخی از یاران ائمه (ع) در دستگاه خلافت بودند و با آنها تعامل می‌کردند؟ سیره ائمه معصومین (ع) در قبال حاکمان جور چه بوده است؟ دیدگاه مذاهب اسلامی در تقابل با حاکمان جور چیست؟ نقش اقتضائات زمانی در مواجهه با حاکم جور چیست؟ نگارنده کوشیده است‌ با بررسی سبک زندگی ائمه (ع) در مواجهه با حکومت‌ها، پژوهش را در دو وضعیت عادی و ثانویه بررسی کند و به مؤلفه‌هایی همچون زمان و مکان توجه شده است. در شرایط اضطراری با وجود مشروعیت‌نداشتن حاکم، مردم به دلیل مصلحت مهم با حاکم جور تعامل و همکاری دارند تا خطر‌های احتمالی از جامعه مسلمانان برطرف شود؛ اما در شرایط عادی، دو قول اطاعت و عدم اطاعت وجود دارد. قول اطاعت از حاکم جور، فقط نزد اکثریت اهل سنت پذیرفته شده است؛ درحالی‌که برخی از آنان و فقیهان شیعه قبول ندارند. البته ائمه (ع) در بعضی زمان‌ها به دلیل اقتضائات حکم به تعامل همراه با عدم مشروعیت آنان کرده‌اند؛ بنابراین همکاری برخی از اصحاب با اجازه معصومین (ع) برای کمک به شیعیان ستم‌دیده و رفع مشکلات آنان بوده است.