ارائۀ مدل بلوغ شرکت‌های دانش‌بنیان صنایع غذایی با رویکرد صنعت نسل چهارم با فراترکیب و تحلیل اثرهای متقابل

Abstract

هدف: صنعت مواد غذایی یکی از صنایع کلیدی برای سلامت و رفاه جامعه است. هدف این پژوهش، ارائۀ مدل عوامل مؤثر بر بلوغ سازمانی در شرکت‌های دانش بنیان صنعت مواد غذایی در ایران با رویکرد صنعت نسل چهارم است. پژوهش از دو بخش کیفی و کمّی تشکیل شده است که در بخش اول، عوامل اصلی و فرعی مدل از روش فراترکیب بدست آمد. در بخش دوم هم روابط بین عوامل اصلی از روش تحلیل اثرهای متقابل تعیین شد.روش: این پژوهش از نظر جهت‌گیری، کاربردی بوده و از نظر روش‌شناسی، یک مطالعه آمیخته است. همچنین پژوهش از نظر مبانی فلسفی، یک مطالعه پراگماتیستی (عمل‌گرایانه) بوده و از منظر هدف، یک پژوهش اکتشافی است. جامعه نظری پژوهش، خبرگان صنعت مواد غذایی بوده و نمونه‌گیری به‌طور عمده به صورت قضاوتی و هدفمند انجام شد. در روش نمونه‌گیری قضاوتی، انتخاب موارد و نمونه‌ها بر اساس تخصص خبرگان صورت می‌گیرد.. در این پژوهش از روش فراترکیب برای استخراج عوامل و از روش تحلیل تأثیر متقابل برای تعیین روابط بین عوامل اصلی به‌کارگیری شد. اعتبارسنجی مقاله‌ها توسط ابزار CASP انجام شد. مقاله‌های به‌دست آمده به صورت گام به گام غربال شدند تا کیفی‌ترین مقاله‌ها برای مطالعه مشخص گردند. برای اخذ نظر خبرگان در مورد روابط بین عوامل پژوهش، از پرسشنامه‌های سنجش اثر به‌کارگیری شد. از خبرگان در خواست شد تا نظرات خود را در طیف چهارتایی از صفر تا 3 بیان کنند. همچنین برای سنجش روایی بخش فراترکیب، از ضریب محتوایی لاوشه و برای اندازه‌گیری پایایی کدگذاری‌ها، از ضریب کاپا استفاده شد. مقادیر روایی و پایایی در این پژوهش، مناسب بود. یافته‌ها: این پژوهش در دو گام انجام شد. در گام اول، عوامل مؤثر بر بلوغ سازمانی با روش مرور نظام‌مند پیشینه و روش فراترکیب استخراج شدند. خروجی، 6 عامل اصلی و 27 عامل فرعی بود. عوامل اصلی مؤثر بر بلوغ سازمانی عبارت بودند از: عوامل ساختاری، آموزش و یادگیری، عوامل فناورانه، عوامل مربوط به ماهیت حکمرانی، عوامل مربوط به نوآوری و عوامل مربوط به تصمیم‌گیری. در ادامه این عوامل با رویکرد تحلیل ساختاری تأثیر متقابل، مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتیجه‌های این روش نشان داد که عوامل تصمیم‌گیری، ساختاری و حکمرانی متغیرهای اثرگذار هستند. همچنین عوامل فناورانه و نوآورانه به عنوان متغیرهای اثرپذیر ارزیابی شدند. نتیجه: پیشنهادهای کاربردی پژوهش بر اساس عوامل اثرگذار توسعه یافت. برخی پیشنهادها عبارت بودند از: به‌کارگیری فناوری‌های داده‌محور همچون هوش کسب‌وکار و کلان‌داده‌ها برای تقویت تصمیم‌گیری داده‌محور، توجه به سازگاری و همسازی فناوری‌ها و سیستم‌های اطلاعاتی در شرکت‌های دانش‌بنیان صنعت مواد غذایی و به‌کارگیری از فناوری‌هایی مانند زنجیره بلوک برای اصلاح حکمرانی و بهبود شفافیت شرکت‌های دانش‌بنیان صنعت مواد غذایی. با به‌کارگیری فناوری‌هایی مانند کلان‌داده‌ها می‌توان حجم زیادی از داده‌ها را گردآوری و تحلیل نموده و بر اساس آن ریسک‌ها و تهدیدهای بسیاری را شناسایی و مدیریت کرد. از هوش کسب‌و‌کار می‌توان برای طبقه‌بندی و پیش‌بینی متغیرهای کلیدی استفاده کرد. زنجیرۀ بلوک ‌هم یک فناوری کلیدی برای تقویت شفافیت و توسعه قراردادهای هوشمند است. این نکته را نباید فراموش کرد که فناوری‌های نسل چهارم به‌طور عمده یکپارچه و سیستمی هستند، به همین خاطر قبل از ورود فناوری جدید باید به انطباق سیستمی توجه کرد.