بازخوانی نگاره «روز داوری» از فالنامه تهماسبی با نظر به جایگاه نقل و تخیل در آرای ابن سینا

Abstract

نقل و تخیل در نظام فکری ابن سینا از جایگاهی ویژه برخوردار هستند. او بر مبنای نقل تعبدی، معاد جسمانی را پذیرفت و تقریر عقوبت بدنی برای انسان‌ها در روز حشر را از جمله‌ی رموز و اشارات دانست. در باب تخیل نیز، ضمن متمایزنمودن آن از خیال، توفیقِ درک معقولات در پرتو عقل فعال را برای قوه متخیله قائل شد. پیوستار نقل و تخیل در نزد نگارگر نیز، به‌عنوان مدرِکی که به بازنمایی مضامین دینی همچون روز داوری می‌پردازد، از جمله مباحث قابل توجه است. از همین‌رو، شناخت قبض مصداقیِ قوه تخیل در حین بسط مفهومی آن از جانب نگارگر در بازنمایی ذات مجسم‌شده‌ی اعمال انسان ها در روز داوری از سویی و رهنمونی اشارات قرآنی و بیان تمثیلی آیات در این باب از سویی دیگر، هدف پژوهش حاضر است با محوریت این سوال که نگارگر در بازنمایی محسوس از مفاهیمی معقول در بستر موضوعیِ روز حشر چه رهیافتی را در مواجهه با نقل و تخیل اتخاذ کرده است؟ در این راستا، با روش توصیفی- تحلیلی نگاره‌ی "روز داوری" که از عصر صفوی در کتاب فالنامه برجای ‌مانده است با محوریت آراءِ ابن سینا در باب نقل و تخیل مورد بررسی قرار گرفت. گردآوری اطلاعات نیز با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام پذیرفت و ماحصل مطالعات بر رویکرد نقلی نگارگر در بازخوانی وقایع روز حشر بر مبنای اشارات قرآنی و تفاسیر شیعی، بازنمایی صورت-های قدسی و ظلمانی در قالب اشارات ضمنی و صریح و جانمایی پیکره‌های معصومین و گنهکاران با ارجاع به مراتب حقیقی آنها در پیشگاه الهی منتج گردید. این مقاله مستخرج از کلاس درسی دوره دکتری با عنوان نظریه و نقد در مطالعه ی هنرهای اسلامی معاصر می باشد که توسط استاد شهریار شکر پور در دانشگاه هنراسلامی تبریز انجام گرفته است.